Geçmişte İngilizler tarafından belirlenmiş olan Durand Sınır Hattı, uzun yıllardır Afganistan ile Pakistan arasında ihtilafa neden olmaktadır. Peştunları bölen sınır hattı üzerine iki ülke arasında anlaşma sağlanamamaktadır. Bu sebeple zaman zaman çatışmalar meydana gelmektedir. Bununla birlikte Taliban, Pakistan’ın ulusal güvenliğe yönelik tehditleri gerekçe göstererek sınırda tel örme faaliyetlerinde bulunmasına da tepki göstermektedir. Dolayısıyla sınır sorunları, ilişkilerin gerilmesine ve şiddet olaylarının yaşanmasına yol açmaktadır.
11 Aralık 2022 tarihinde meydana gelen çatışma da bunlardan biridir. Yedi kişinin hayatını kaybettiği 30 kişinin de yaralandığı çatışmalar, Afganistan-Pakistan sınır sorunlarının geldiği noktayı gözler önüne sermiştir.[1] 15 Aralık 2022 tarihinde de Pakistan’daki yetkililer, Taliban güçlerinin sivil hedeflere yönelik yeni bir sınır ötesi topçu bombardımanında bulunduğunu duyurmuştur.[2] Çaman Sınır Kapısı yakınlarında ateş açılması, sınır kapısındaki faaliyetleri ve ticareti olumsuz etkilemiştir.
Sınır sorunları konusunda yaşanan gelişmeler, tarafların karşılıklı politikalarını şekillendirmesi bakımından belirleyici niteliğe sahiptir. Nitekim 18 Aralık 2022 tarihinde İslamabad yönetimi, sorunların görüşülmesi için Afganistan’a bir heyet göndermiştir. Bununla birlikte iki ülke arasındaki sınır kapılarının kapatılması, terör örgütü Tehrik-i Taliban Pakistan (TTP) ile İslamabad arasında yaşanan gelişmeler ve mevcut yönetime karşı erken seçim çağrılarında bulunan eski Başbakan İmran Han’ın çalışmaları, Afganistan-Pakistan sınır meselesine de yansımaktadır.
Sınır anlaşmazlıkları, Afganistan ve Pakistan yönetimlerini karşı karşıya getirmekte ve taraflar arasındaki ilişkiler, bu sebeple gergin seyretmektedir. Yaşanan son çatışmalar nedeniyle iki ülke arasındaki Çaman Sınır Kapısı kapatılmış; ancak kısa süre sonra yeniden açılmıştır. Daha önce de benzer çatışmalar hasebiyle Çaman-Spin-Boldak sınırı kapatılmıştı. Pakistan’ın güneybatısındaki Belucistan Eyaleti’nin başkenti Ketta’nın yaklaşık 120 km (74 mil) kuzeybatısında yer alan Çaman Sınır Kapısı, iki ülke arasındaki en işlek geçiş noktalarından biri olma özelliğine sahiptir.[3] Uzun süre kapalı tutulamaması da sınır kapısının yoğunluğunu ve önemini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda bu gelişmenin sorunların çözümüne ilişkin girişimlere bir örnek oluşturduğu da söylenebilir.
Taliban-Pakistan ilişkilerinin uyumlu ve olumlu seyretmesi, taraflar kadar bölge dengeleri açısından da mühimdir. Dolayısıyla her iki yönetim de sorunların çok fazla büyümemesinden yanadır. Sınır kapısının kısa süre içinde açılması ve Pakistan’ın mollalardan oluşan bir heyeti sınır çatışmalarını görüşmek üzere Afganistan’a göndermesi de bu kapsamda değerlendirilmektedir.
Görülmektedir ki; Taliban’ın dini tandanslı bir yapıda olması, Pakistan’ı din adamlarından oluşan bir heyet göndermeye yönlendirmiştir. Böylece uzlaşma noktasında bir ilerleme sağlanacağı düşünülmüştür. İslamabad’ın çözüm bulma amacında olduğu ve Taliban’la uzlaşmaya çalıştığı söylenebilir.
Afganistan’ın Pakistan’la olan bu anlaşmazlığı, Hindistan’ı da daha aktif bir tutum sergilemeye yönlendirmektedir. İslamabad da bunun farkındalığıyla Taliban’la uzlaşma çabası içerisindedir. Zira sınır ihtilafı, taraflar arasında farklı anlaşmazlıklara sebebiyet vermekedir.
Söz konusu zorluklardan biri de terör örgütü TTP ile İslamabad arasındaki ateşkes tartışmalarında görülmektedir. TTP’nin ateşkesi bozması ve saldırılara dönmesi sınır meselesine etki etmektedir. Dolayısıyla durum, Taliban-İslamabad münasebetlerine de yansımaktadır. Sorunla ilgili görüşme yapmak için Afganistan’a ziyaretler gerçekleştirilmiş; ancak sonuç alınamamıştır. Yapılan son görüşmeler sonrasında ise Taliban’ın arabuluculuğunda müzakerelerin yeniden başladığı gündemde yer almaktadır. Hayber Pahtunhva Valisi’nin Sözcüsü Muhammed Ali Saif, Bannu bölgesindeki terörle mücadele polis merkezine düzenlenen saldırının ardından müzakerelerin 19 Aralık 2022 tarihinde yeniden başladığını bildirmiştir.[4] Sınır gerilimleriyle TTP-İslamabad müzakerelerinin paralel seyrettiği görülmektedir.
Diğer taraftan Pakistan’da şiddet olaylarının son zamanlarda arttığı görülmektedir. Örneğin Belucistan eyaletinde hareketlilikler gözlemlenmektedir. Ayrıca Hayber Pahtunhva bölgesinde şiddet eğiliminin arttığı söylenebilir. Kısa süre önce Bargai Polis Karakolu’na yönelik bir saldırı meydana gelmiştir. Aynı zamanda yeniden bir müzakere sürecinden söz edilse de TTP’nin faaliyetleri artmıştır. Bahse konu olan durum, ülkedeki güvenlik algısına yönelik endişelere sebebiyet vermektedir.
Ülkede kış aylarında saldırıların ve terör faaliyetlerinin daha da artacağına dair tahminler vardır. Özellikle de batı sınırlarının güçlendirilmesi gerektiğinin ve bu bölgedeki saldırıların artabileceğinin üzerinde durulmaktadır.[5] Nitekim ülkenin her geçen gün daha ciddi güvenlik sorunları içerisine girdiği görülmektedir.
Ülkede şiddet eğiliminin arttığı göz önünde bulundurulduğunda saldırıların devamının geleceğini söylemek mümkündür. Diğer yandan terör örgütü Devlet’ül Irak ve’ş Şam’ın sözde Horasan Emirliği’nin (ISKP) Taliban’a ve iletişim kurduğu aktörlere bakıldığında, Pakistan’daki saldırılarını yoğunlaştırması beklenebilir. Yaşanan karmaşa sırasında Belucistan bölgesinde de hareketlilikler meydana gelebilir. Bilinen belli başlı bölgeler dışında farklı yerlerden de saldırı ya da şiddet haberleri alınabilir. Dolayısıyla Afganistan’la yaşanan sınır sorunlarının Pakistan iç siyasetinden ulusal güvenliğe kadar birçok alana etki ettiği ifade edilebilir. Hindistan-Pakistan rekabeti ve Yeni Delhi’nin Afganistan politikası da bu gelişme dinamiğinden etkilenmektedir.
Tüm bu etkiler, tarafların da farkında olduğu faktörlerdir. Bu sebeple sınır sorunlarının çözümü konusunda diyalog ve istişare yolunun tercih edileceği belirtilmiştir. Bu yüzden de taraflar, 20 Aralık 2022 tarihinde sorunların diyaloglar ve ikili temaslarla çözümü konusunda anlaştıklarını duyurmuştur.[6]
Netice itibarıyla Afganistan-Pakistan sınır çatışmalarının taraflar arasındaki birçok mesele üzerinde etkiye sahip olduğu görülmektedir. Ancak her iki taraf da büyük olumsuzluklardan kaçınmakta ve çözüm yolları aramaktadır. Pakistan’ın Afganistan’a heyet göndermesi ve Taliban’ın TTP ile İslamabad arasında arabulucu rolünü devam ettirme niyeti, karşılıklı olarak gerilimin tırmanmasından kaçınıldığına işaret etmektedir. Her iki yönetimin de iç politikada karşı karşıya olduğu sorunlar, sınır anlaşmazlıkları konusunda daha ılımlı bir tutum içerisinde hareket etmelerini sağlamaktadır. Ancak bu durum, sınır sorunlarının kolayca çözülebileceği anlamına gelmemektedir. Zira sınırda yaşanan çatışmalar tarafların rutinine dönüşmüştür.
[1] “Fresh Border Clashes Between Pakistan, Afghanistan’s Taliban”, VOA News, https://www.voanews.com/a/fresh-border-clashes-between-pakistan-afghanistan-s-taliban-/6878079.html, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).
[2] “Fresh Border Clashes Between Pakistan, Afghanistan’s Taliban”, Voa News, https://www.voanews.com/a/fresh-border-clashes-between-pakistan-afghanistan-s-taliban-/6878079.html, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).
[3] “Pakistan-Afghanistan Border Reopens After deadly Firing”, Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/2022/12/13/pakistan-afghanistan-border-crossing-reopens-after-deadly-firing, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).
[4] “مذاکرات اردوی پاکستان و تحریک طالبان پاکستانی به وساطت طالبان افغان از سرگرفته شد”, Azadi Radio, https://da.azadiradio.com/a/32183827.html, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).
[5] “Pakistan May Witness Rise in Terror Attacks from Western Frontiers During Winters”, The Print, https://theprint.in/world/pakistan-may-witness-rise-in-terror-attacks-from-western-frontiers-during-winters/1272268/, (Erişim Tarihi: 20.12.2022).
[6] “Pakistan, Afghanistan Agree to Resolve Border Issues”, Geo, https://www.geo.tv/latest/459854-pak-afghan-authorities-agree-to-amicably-resolve-border-issues, (Erişim Tarihi: 21.12.2022).
