2024 yılının sonuna kadar olmak üzere Avrupa Birliği (AB) dönem başkanlığı görevini Belçika’dan devralan Macaristan, “Avrupa’yı Yeniden Büyük Yap” sloganıyla bu görevini yürütmeyi planlamaktadır. AB içerisinde adeta bir “öteki” olan Macaristan’ın dönem başkanlığı görevini üstlenmesi AB’nin endişelerinin artmasına neden olmuştur.
Macaristan’ın “AB’nin ötekisi” olmasında birçok etken bulunmaktadır. Öncelikle Rusya ve Çin’le olan ilişkileri diğer AB üyesi ülkelerden çok daha fazladır. Rusya-Ukrayna Savaşı’nda AB’nin Rusya’ya olan yaptırımlarını geç uygulaması ve Ukrayna’ya giden askeri yardımları engellemesi, AB tarafından tepkiye neden olmuştur. Bunun yanı sıra Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın Çin ve Rusya’ya seyahat etmesi, AB nezdinde büyük rahatsızlık yaratmıştır. AB ülkelerinin büyükelçileri, Orban’ın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le olan bu beklenmedik görüşmesini 27 üye ülkenin birliğine zarar verdiği gerekçesiyle kınamıştır.[i] Bunun yanı sıra Macaristan, AB yasalarını uygulamadığı ve hukukun üstünlüğünü ihlal ettiği gerekçesiyle de AB tarafından eleştirilmektedir.
AB’yle gerilime yol açan bir diğer sorun ise Macaristan’ın göç ve sığınmacı politikalarıdır. Orta Avrupa’da bulunan Macaristan coğrafi konumu nedeniyle sığınmacıların geçiş noktasında bulunmaktadır. Bu durum, Macaristan’ı sığınmacılara açık bir ülke haline getirmiştir. Macaristan, AB tarafından göç politikaları konusunda da sıklıkla eleştirilmiştir. Macaristan’ın göçmenler konusundaki sert politikaları, AB’nin ortak göç politikalarını uygulama çabalarını zorlaştırmıştır. Macaristan, düzensiz göçlere karşı tedbir olarak sınırlarına kolluk gücü takviyesi yapmış, Sırbistan ve Hırvatistan sınırına dikenli teller örmüştür. Ayrıca yasa dışı göçler için uygulanan cezaları da artırmıştır. Ülke içerisinde yakalanan sığınmacıların sınır dışı edilmesi ve sığınmacıların iltica başvurusu sürecinde sınırlarda oluşturulan kamplarda kalması yasalaştırılmıştır. AB, bu duruma sert tepki göstererek Macaristan’ın yaptığının Göç ve İltica Yasası’na uymadığını gerekçe göstererek 2018 yılında Macaristan’ı dava etmiştir. Avrupa Adalet Divanı Macaristan’ı yasaları uygulamaya davet etmiştir. Ancak Haziran 2024 tarihinde Macaristan, 2020 kararına uymadığı gerekçesiyle 200 milyon avro cezaya çarptırılmıştır.[ii] Macaristan Başbakanı bütün bu süreçte AB’nin Göç ve İltica Yasası’nı eleştirmiştir.
Peki, AB dönem başkanlığının önemi nedir ve AB, Macaristan’ın başkanlığından bu kadar endişelenmektedir? Aslında AB dönem başkanlığının kritik anlamda AB’nin karar alma mekanizmasını etkileyecek bir görevi yoktur. Dönem başkanı olan ülke, AB üyesi olan 27 ülke arasında arabuluculuk yapma ve diyalog kurma noktasında öneme sahiptir. Macaristan’ın AB içerisindeki aykırılığı göz önüne alındığında dönem başkanlığı boyunca arabuluculuk ve diyalog gerektiren durumlarda nasıl bir tavır sergileyeceği AB ülkeleri tarafından endişeye neden olmaktadır.
Bir diğer endişe oluşturan durum da Ukrayna ve Moldova’nın AB’yle süren müzakerelerini Macaristan’ın etkileyip etkileyemeyeceği noktasındadır. Macaristan’ın Rusya’yla olan ilişkileri düşünüldüğünde bu durum müzakereleri etkileyebilir. Nitekim Macaristan, Aralık ayında Ukrayna’yla olan müzakerelerin başlaması için AB Komisyonu’nda yapılan oylamada çekimser kalmıştır. Ayrıca Macaristan’ın AB Daimi Temsilcisi, Ukrayna ve Moldova’nın AB’ye katılımını desteklemeyeceğini açıklamıştır.
Macaristan dönem başkanlığı süresince AB’nin genişlemesi noktasında Batı Balkanlar’a yönelmeyi planlamaktadır. Macaristan; Karadağ, Sırbistan, Kosova, Arnavutluk ve Kuzey Makedonya’yla bir zirve düzenlemeyi düşünmektedir.[iii] Macaristan’ın bu tavrından Batı Balkanlar ülkelerinden destek almayı umduğunu görebiliriz. Macaristan’ın AB’deki konumu göz önüne alındığında Batı Balkanlar ülkelerine olan desteği, AB’ye olası katılımlarında Birlik içerisinde Macaristan’a olan desteği artırabilir.
AB’nin Macaristan konusundaki bir başka endişesi de son gerçekleşen Avrupa Parlamentosu seçimlerinde aşırı sağ partilerin yükselişi konusundadır. Orban’ın aşırı sağcı ve milliyetçi olması, kendi ülkesinde de bu çizgide politikalar izlemesi, AB içerisinde de bu şekilde bir politika izleyebileceği noktasında endişeye neden olmaktadır. Ayrıca dönem başkanı olması nedeniyle de parlamentodaki aşırı sağ kanat güçlü konumda olacaktır.
Son gelişmelere göre AB, 28-29 Ağustos 2024 tarihinde Budapeşte’de Macaristan’ın dış işleri zirvesini boykot etmeyi planlamaktadır. Boykot kararında Orban’ın Putin’i ziyaret etmesi etkili olmakla birlikte AB tarihinde daha önce hiçbir ülkeye karşı böyle bir karar alınmamıştır. Macaristan’ın diğer AB ülkelerine göre aykırı tavırları AB’nin endişelerini artırmaktadır. Bu durum nedeniyle AB, para cezası dahil birçok tedbir alma yoluna gitmiştir. Ancak AB’nin Macaristan’ın dönem başkanlığının pas geçilerek Polonya’ya verilmesini bile düşünmesi her ülkeye karşı eşit şekilde tavır sergilemediğini göstermektedir. Budapeşte’deki zirveyi boykot kararı da bunun bir örneğidir. AB, Macaristan’a karşı bu denli sert bir şekilde yaklaşırken, Birlik içerisindeki her ülkeye karşı eşit olduğunu söylemek zorlaşmaktadır. Öte yandan Macaristan da AB’nin politikalarına aykırı hareket ederek Birlik içerisindeki yerini ve desteğini zora sokmaktadır. Macaristan’ın bu altı aylık dönem başkanlığı Birlik içerisindeki aykırı tavrını değiştirmek için bir fırsattır. Macaristan’ın bu fırsatı nasıl değerlendireceğini önümüzdeki altı ay içerisinde daha iyi göreceğiz.
[i] “AB ülkelerinin büyükelçileri Rusya ve Çin’i ziyaret eden Macar lideri Orban’ı kınadı”, Dünya, https://www.dunya.com/dunya/ab-ulkelerinin-buyukelcileri-rusya-ve-cini-ziyaret-eden-macar-lider-orbani-kinadi-haberi-736246, (Erişim Tarihi: 13.07.2024).
[ii] Melike Pala, “AB mahkemesi, Macarisan’a iltica sistemi nedeniyle 200 milyon avro ceza verdi”, AA, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ab-mahkemesi-macaristana-iltica-sistemi-nedeniyle-200-milyon-avro-ceza-verdi/3248750, (Erişim Tarihi: 13.07.2024).
[iii] Emrah Dokuzlu, “Yeniden Büyük Avrupa”Macaristan’ın başkanlığındaki Avrupa’yı neler bekliyor?”, AA, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/analiz-yeniden-buyuk-avrupa-macaristanin-baskanligindaki-ab-yi-neler-bekliyor/3262712 (Erişim Tarihi: 15.07.2024).
