Küresel siyasetin başat aktörlerinden Çin ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasındaki gerginlik, hız kesmeden devam etmekte ve taraflar birbirlerinin kırmızı çizgilerini her geçen gün biraz daha zorlamaktadır. Bu durum, özellikle de Asya-Pasifik Bölgesi’nde kendisini hissettirirken; siyasi fay hatlarındaki muhtemel çatışma senaryoları, medyanın olağan gündem maddeleri haline gelmektedir. Bunun yanı sıra ekonomik rekabet ve beraberinde getirdiği ticari sorunlar da taraflar arasındaki mücadeleye farklı bir boyut kazandırmaktadır.
Bilhassa şirketler ve faaliyetleri üzerinden ortaya çıkan bu sorunlar, kimi uzmanlarca ABD’nin Çinli şirketleri kısıtlama ve ticaret alanında ABD’li şirketlerin elini güçlendirme çabalarının izlerini taşıdığı şeklinde yorumlanmaktadır. Diğer taraftan kimi akademisyen ve uzmanlar ise bahse konu şirketlerin gerçekten veri konusunda bir tehdit olabileceğine dikkat çekmektedir. Bu durumun en bariz örneğini bir süredir casusluk iddialarıyla gündemde bulunan “Tik Tok” isimli sosyal medya platformu oluşturmaktadır. Aslına bakılırsa Tik Tok’un Washington yönetimi tarafından hedef alınması yeni bir gelişme olmayıp; bu meselenin tarihsel arka planı önceki ABD Başkanı Donald Trump dönemine uzanmaktadır.
Anlaşılacağı üzere, 2018 yılında resmi olarak başlayan ABD-Çin rekabeti, etkilerini yalnızca askeri ve siyasi alanda değil; teknoloji de dahil olmak üzere birçok alanda hissettirmektedir. Çünkü Huawei isimli Çin menşeili teknoloji firmasının ABD tarafından yaptırıma maruz bırakılmasının ardından yine Çin menşeili Tik Tok da yasakların hedefi olmuştur. Washington yönetimi, yasakların nedeninin Tik Tok’un Pekin’e ABD vatandaşlarının bilgilerini teslim etmesi olduğunu dile getirmiştir.[1]
Nitekim yakın zamanda Britanya, Avustralya ve Avrupa Komisyonu tarafından devlet çalışanlarının iş telefonlarına Tik Tok indirmeleri yasaklanmıştır. Bu yasaklamalarda yine ulusal güvenlik endişelerinin gerekçe gösterildiği görülmektedir.[2] Daha önce de bahsedildiği üzere kimi uzmanlar, ulusal güvenlik söyleminin altında yatan sebebin Tik Tok’un küresel çapta yakaladığı başarı olduğunu öne sürmektedir. Bu bağlamda Tik Tok’un yakaladığı başarının ekonomik olarak ABD’de endişe uyandırdığı ifade edilmiş ve Washington tarafından çözüm yolu olarak da 2018 yılından beri Tik Tok’un bir kısım hissesinin ABD şirketleri tarafından satın alınması gündeme getirilmiştir. Aksi takdirde ABD, Tik Tok’un ülkede tamamen yasaklanacağını söylemektedir.
Tik Tok yönetiminden gelen açıklamalarda ise şirketin bahse konu güvenlik endişelerine şeffaf bir şekilde cevap verdiği ifade edilirken; veri faaliyetlerinin üçüncü taraf doğrulama ve izleme işlemlerinden geçirildiğinin altı çizilmiştir.[3] Buna ek olarak şirketin üst düzey yöneticilerinden Theo Bertram, Tik Tok’un ebeveyn şirketi ByteDance’in hisselerinin %60’ının küresel yatırımcılara, %20’sinin çalışanlara ve geri kalan %20’sinin de şirketin kurucularına ait olduğunu belirterek şirketin Çinli bir şirket olmadığı argümanını savunmuştur.[4]
Mevzubahis çatışma alanı, bir ticaret aracı olan şirket olduğundan konunun daha iyi anlaşılabilmesi ve farklı bir bakış açısı katması amacıyla şirketin ABD’de edindiği indirme oranlarıyla ticari değerlerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Şirket, Tik Tok özelinde 2020 yılı boyunca sadece ABD’de 165 milyon kez indirilmiştir.[5] Küresel verilere bakıldığında ise 2020 senesi boyunca 850 milyon kez indirilmiştir.[6] Popüler ABD merkezli sosyal medya platformu olan Instagram ise 2020 yılı boyunca dünya çapında 503 milyon kez indirilmiştir.[7] Ayrıca 2020 ve 2021 yıllarında Tik Tok, dünyada en çok indirilen uygulama olmayı başarmıştır.[8]
Ticari gelirler bağlamında 2022 senesinde 11,6 milyar dolar gelire ulaşan şirket, bir önceki yıl elde ettiği 3,9 milyar dolar geliri neredeyse üçe katlamıştır.[9] Buna karşılık Instagram, aynı yıl 43,2 milyar dolar gelir elde ederken; 2021 senesinde 42,1 milyar dolar gelir elde etmiştir.[10] Dolayısıyla Tik Tok’un 2016 yılında kurulmasına rağmen hızlı bir şekilde ilgiyi üzerine çektiği ve bu ilginin gelire dönüştüğü söylenebilir.Söz konusu durum, 21. yüzyılın başından itibaren Çin’in yükselişi nedeniyle ticaret açığı veren ABD’nin ekonomik endişelerini körükleyerek Tik Tok’a bakışını etkilemiş olabilir.
Güncel olarak 65,7 milyar dolar[11] değerindeki şirketin CEO’su Shou Zi Chew, 23 Mart 2023 tarihinde ABD milletvekillerinin sorularını yanıtlamıştır. Veri güvenliğine odaklanan soruları Shou, Tik Tok’un ebeveyn şirketi ByteDance’in Çin’in veya herhangi başka bir devletin ajanı olmadığını belirterek cevaplandırmıştır. Ayrıca Shou, verilerin Amerikalı Oracle şirketine ait sunucularda depolandığını da sözlerine eklemiştir.[12]
Yine aynı tarihte Çin, Tik Tok’un hisselerinin zorla satılması konusunda ilk kez doğrudan tepki vermiştir. Bu tepkinin Shou’nun ABD milletvekilleri önünde ifade verdiği sırada gelmesi de göz ardı edilemeyecek bir hadisedir. Konuya ilişkin açıklamasında herhangi bir satış işleminin Çin’in hukuki süreçlerinden geçmesi gerektiğine vurgu yapan Çin Ticaret Bakanlığı Sözcüsü Shu Jueting, olası bir anlaşmada Pekin yönetiminin onayına ihtiyaç duyulacağının altını çizmiştir.[13]
Sonuç olarak 2018 yılında başlayan ABD-Çin rekabeti, birçok alanda olduğu gibi dijital dünyada da etkisini hissettirmektedir. Özellikle de Tik Tok’un ABD’de tamamen yasaklanması ve zorla satış gerçekleştirilmesi ihtimallerinin gündeme gelmesinin zaten ciddi sorunlar yaşayan iki ülke arasındaki tansiyonu daha da yükselteceği öngörülebilir.
[1] Kerry Brown, “How “TikTok Got Caught in the Crosshairs of US-China Politics”, King’s College London, www.kcl.ac.uk/how-tiktok-got-caught-in-the-crosshairs-of-us-china-politics, (Erişim Tarihi: 05.04.2023).
[2] “Founder of TikTok Parent Company Lost $17 Billion in 2022: Ranking”, Arab News, arab.news/8he39, (Erişim Tarihi: 07.04.2023).
[3] “The TikTok Wars-Why the US and China Are Feuding over the App”, The Guardian, www.theguardian.com/technology/2023/mar/16/the-tiktok-wars-why-the-us-and-china-are-feuding-over-the-app, (Erişim Tarihi: 17.03.2023).
[4] Aynı yer.
[5] Brown, a.g.m.
[6] Mansoor Iqbal, “TikTok Revenue and Usage Statistics (2023)”, Business of Apps, www.businessofapps.com/data/tik-tok-statistics/#:~:text=TikTok%20was%20the%20most%20downloaded,quarterly%20downloads%20outside%20of%20China., (Erişim Tarihi: 09.04.2023).
[7] Ana Gajić, “How Many People Use Instagram”, 99Firms, 99firms.com/blog/how-many-people-use-instagram/#gref, (Erişim Tarihi: 09.04.2023).
[8] Iqbal, a.g.m.
[9] “Tiktok Ad Revenue (2019-2024)”, Oberlo, www.oberlo.com/statistics/tiktok-ad-revenue, (Erişim Tarihi:09.04.2023).
[10] Sara Lebow, “Facebook Still Generates Most of Meta’s ad Revenues, as Instagram Drives Growth”, Insider Intelligence, www.insiderintelligence.com/content/facebook-still-generates-most-meta-ad-revenues-instagram-drives-growth, (Erişim Tarihi: 09.04.2023).
[11] “Brand Value of TikTok/Douyin Worldwide from 2021 to 2023”, Statista, www.statista.com/statistics/1324424/tiktok-brand-value/, (Erişim Tarihi:08.04.2023).
[12] Haleluya Hadero-Farnoush Amiri, “TikTok CEO Grilled by Skeptical Lawmakers on Safety, Content”, AP News, apnews.com/article/tiktok-ban-ceo-congressional-hearing-bytedance-china-44d948c5b0ba18e2a714e0fa62d52779, (Erişim Tarihi: 24.03.2023).
[13] Laura He, “China Says it ‘Firmly Opposes’ A Potential Forced Sale of TikTok”, CNN Business, edition.cnn.com/2023/03/24/tech/china-opposes-tiktok-sale-approval-needed-intl-hnk/index.html#:~:text=China%20said%20it%20would%20“firmly,in%20its%20most%20important%20market, (Erişim Tarihi: 24.03.2023).
