Amazon ormanlarının %60’ına ev sahipliği yapan Brezilya’nın çevre politikaları ve bu politikaların Amazon üzerindeki etkileri sık sık gündeme gelen bir konudur. Eski Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro döneminin politikaları özellikle ormansızlaşmanın artması ve doğal kaynakların tahribatı nedeniyle eleştirilmiştir. Bolsonaro’nun başkanlığı sırasında Amazon’daki ormansızlaşma ciddi oranlara ulaşmış, bu durum birçok uluslararası kuruluşu ve çevreci örgütü harekete geçmeye çağırmıştır.
2022 yılında yapılan seçimlerin ardından iktidara gelen Lula, Amazon ormanlarının korunması ve ormansızlaşmanın azaltılması yönündeki söylemleriyle dikkat çekmiştir. Göreve başladığında ilk adımlarından biri olarak Bolsonaro döneminde pasif durumda olan Amazon Fonu’nu yeniden aktive etmiştir. 1,2 milyar dolar değerindeki bu fon, ormansızlaşmayla mücadeleyi ve yağmur ormanlarında sürdürülebilirliği desteklemeyi amaçlamaktadır. Lula’nın iktidarının ilk altı ayında Amazon’daki ormansızlaşma %34 oranında azalırken, Nisan 2023’te tanınan altı yeni yerli rezervde madencilik faaliyetleri yasaklanmıştır.[1]
Lula yönetimi, bu adımlarıyla Amazon ormanlarının korunması konusunda kararlı bir duruş sergilemekte ve daha kapsamlı projelerin habercisi olabileceğini göstermektedir. Ancak Bolsonaro dönemi boyunca yaşanan tahribat ve iklim krizinin etkileri, Lula’nın çevre politikalarının hızla sonuç vermesi önünde bir engel teşkil edebilir. Bu bağlamda çevresel tahribatın önlenmesi için Brezilya’nın diğer ülkelerle işbirliğine gitmesi ve ortak programlar oluşturması gerekebilir.
Hükümetin Amazon’un korunmasına yönelik planı 2023’te sunuldu. Yasadışı ormansızlaşmanın kayıt altına alınması ve izlenmesine yönelik ileri teknikleri içeren plan üzerinde on beş hükümet bakanlığı işbirliğine gitti. Plan, yasadışı ağaç kesimi, çiftçilik ve madencilik faaliyetlerinin tespiti için uydu görüntülerinin daha fazla kullanılmasını öngörmektedir. Ayrıca hassas veya sömürülen ekosistemlerden gelebilecek odun ve tarım ürünlerinin kökenlerini sertifikalandırmak için bir sistem de geliştirilecektir. İlaveten plan, arazi tapularını standartlaştırmayı ve sürdürülebilir tarım ve diğer “yeşil” faaliyetler için teşvikler yaratmayı önermektedir.[2]
Teknolojik unsurların planda geniş bir yere sahip olması etkili bir stratejinin parçası olarak görülebilir. Plandan verimli sonuçlar elde edilmesi halinde modernize edilmiş çevre politikalarının yaygınlaşması uzak bir ihtimal değildir. Dahası arazi tapularının standartlaştırılması, toprak kullanımının daha şeffaf ve düzenli olmasını sağlayarak, arazilerin kötüye kullanımını engelleyebilir. Planın olası tahribatları en düşük seviyeye indirmek ve sürdürülebilir faaliyetlerle desteklemesi kalıcı bir etki yaratmayı amaçladıklarını göstermektedir.
Amazon ormanlarının korunması ve sürdürülebilirliği için yapılan projeler ve politikaların içerisinde uzun yıllardır o bölgelerde varlığını sürdüren yerli halklarda yer almaktadır. Devlet Başkanı Lula’da Brezilya seçimleri döneminde bu konuda çeşitli söylemlerde bulunmuş ve önceki devlet başkanı Bolsonaro’dan farklı bir politika izleyeceğini belirtmişti. Dahası iktidara tekrar döndüğü 2022 yılında Yerli Halklar Bakanlığı’nı kurdu. 2023 yılında ise 2903 sayılı yasa tasarısının önemli kısımlarını veto etti. Bu yasa Yerli halkların atalarının topraklarının resmi olarak tanınmasını önemli ölçüde sınırlamayı amaçlıyordu.[3]
Amazon ormanlarının korunması için uygulanacak adımların yerli halkları gözetmesi, Lula’nın kapsayıcı bir yol izlediğini göstermektedir. Lula’nın bu kapsayıcılığı olası bir yerli halk-hükümet işbirliğine işaret edebilir. Yerli halklarla işbirliği yapılması durumu ise Amazon’da var olan biyolojik çeşitliliğin korunmasının yanı sıra kültürel mirasın sürdürülebilmesi anlamına gelmektedir.
Brezilya yakın zamanda Amazon ormanlarının korunması için 60’tan fazla ülkede tropik ormanların bakımı ve restorasyonu için ödeme yapacak küresel bir fon olan “Tropical Forests Forever Facility” (TFFF) girişimini COP28’de tanıttı. Amazon Fonu’nun, Brezilya’nın ormansızlaşmayı azaltması durumunda ödüllendirme yapmasına karşın TFFF, tüm tropikal orman ülkelerine, korunan her hektar orman için yıllık sabit bir ödeme sağlamayı amaçlamaktadır. Buna karşılık ormansızlaşmış veya tahrip edilmiş alanlar, alınan ödeme miktarında bir azalmaya yol açacaktır.[4]
TFFF, mevcut Amazon Fonu’ndan farklı olarak tüm tropikal orman ülkelerini kapsayarak, küresel bir kapsayıcılık hedeflemektedir. Bu, ormansızlaşma ve iklim değişikliğiyle mücadelede yeni ve daha geniş bir stratejik yaklaşımın işaretidir. TFFF’nin tasarımı, tropik ormanların sadece bir ülke için değil, tüm dünya için ekolojik ve iklimsel önem taşıdığını vurgulamaktadır.
Lula geçtiğimiz sene Amazon’da 2030 yılına kadar ormansızlaşmanın sıfıra indirileceğini belirtmişti. Fakat Brezilya Ulusal Kongresi’nde muhalefetin, Lula’nın çevre politikaları için bir engel oluşturabileceği de düşünülmektedir. Nitekim haziran ayında kongreden geçen yasada, kırsal tapu ve atık su yönetimi sorumluluğunu Çevre Bakanlığı’ndan alınarak diğer bakanlıklara devredildi. Dahası yasa Yerli Halklar Bakanlığı’nın Yerli topraklarını sınırlandırma yetkisini de elinden alarak bu yetkiyi Adalet ve Kamu Güvenliği Bakanlığına devretti.[5]
Lula iktidarının Amazon için planladığı projeler ve diğer çevre politikaları için Çevre Bakanlığı ve Yerli Halklar Bakanlığı önemli bir rol taşımaktadır. Ancak bu bakanlıkların etki alanlarının sınırlandırılması Amazon Ormanları ve yerli halklar için hedeflenen korumanın sağlanamamasına yol açabilir. Fakat Amazon’daki politikalarının etkili sonuç vermesi durumunda Lula, diğer ülkeler ve liderler için örnek oluşturabilir. Çünkü Amazon Ormanları’nın korunması sadece Brezilya değil, diğer birçok ülke için de kritik bir öneme sahiptir.
[1] Hohagen, C. (2024, June 28). Lula’s green promise: Will he restore the Amazon? Global Americans. https://globalamericans.org/lulas-green-promise-will-he-restore-the-amazon/, (Erişim Tarihi: 29.11.2024).
[2] Jazeera, A. (2023, June 6). Brazil’s President Lula unveils plan to end deforestation by 2030. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2023/6/6/brazils-president-lula-unveils-plan-to-end-deforestation-by-2030, (Erişim Tarihi: 29.11.2024).
[3] Amazon Watch. (2023, October 23). Brazil’s President Lula protects Indigenous rights and the environment with a partial veto of Bill 2903 | Amazon Watch. https://amazonwatch.org/news/2023/1020-brazils-president-lula-protects-indigenous-rights-and-the-environment-with-a-partial-veto-of-bill-2903, (Erişim Tarihi: 29.11.2024).
[4] Young, H. (2024, April 10). How to protect the Amazon and who should pay. dw.com. https://www.dw.com/en/how-to-protect-the-amazon-and-who-should-pay/a-70309693, (Erişim Tarihi: 29.11.2024).
[5] Rodrigues, M. (2023). Politics and the environment collide in Brazil: Lula’s first year back in office. Nature. https://www.nature.com/articles/d41586-023-04042-x, (Erişim Tarihi: 29.11.2024).
