29 Kasım 2018 tarihinde Çin Halk Cumhuriyeti’nin başkenti Pekin’de Rus-Çin Enerji İş Forumu’nun ilki düzenlenmiştir. Bu etkinlik, Temmuz 2018 tarihinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin Cumhurbaşkanı Şi Cinping arasındaki görüşmede kararlaştırılmıştır. Forumun misyonu, Rusya ve Çin arasında enerji diyaloğunu geliştirmek, verimliliği artırmak, ortak proje portföyünü genişletmek ve yatırım çekmektir. Enerji, finans ve bilgi teknolojileri sektörlerinden yaklaşık 90 şirketin temsilcileri, kamu çalışanları, diplomatlar ve Rusya ile Çin’den uzmanlar, söz konusu forumda yer almıştır.[i]
29 Ekim 2012 tarihinde Putin, Gazprom CEO’su Alexey Miller’a Yakutistan-Habarovsk-Vladivostok boru hattının inşasına başlanması talimatını vermiştir. 2012 yılının sonunda resmi olarak Sibirya’nın Gücü-1 adıyla yeniden adlandırılmıştır. 21 Mayıs 2014 tarihinde Rusya ve Çin, projenin uygulanabilirliğini sağlamak için gereken 400 milyar dolarlık 30 yıllık bir gaz anlaşması imzalamıştır. Boru hattı, 2019 yılının Ekim ve Aralık aylarıyla faaliyete başlamış ve Çin, 2020 yılında boru hattı aracılığıyla Rusya’dan 4.1 milyar metreküp doğal gaz ithal etmiştir.[ii]
Çin-Rusya enerji ticareti ilişkisi, Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan sonra da gelişmeye devam etmiştir. 2021-2023 yılları arasında Rusya’nın Çin’e yaptığı ham petrol ihracatı üçte bir oranında artarken, kömür ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ihracatları neredeyse iki katına çıkmıştır. 2023 yılında Rusya, Çin’in en büyük ham petrol tedarikçisi, ikinci en büyük kömür tedarikçisi ve üçüncü en büyük LNG tedarikçisi olmuştur. Rusya, Çin’e boru hattı aracılığıyla artan miktarda gaz ihraç eden bir ülke haline gelmiştir. Sibirya’nın Gücü-1 boru hattı aracılığıyla gerçekleştirilen teslimatlar, 2021 yılında 10.4 milyar metreküpten 2023 yılında 22.7 milyar metreküpe yükselmiştir. Bu miktar Çin’in boru hattı gazı ithalatlarının %34’ünü oluşturmuştur. Rusya, Sibirya’nın Gücü-1’in 2025 yılına kadar tam kapasite olan 38 milyar metreküpe/yıl ulaşmasını beklemektedir. Ayrıca Çin ve Rusya, Şubat 2022 tarihinin başında, 2027 yılına kadar yılda 10 milyar metreküp gaz tedarik edecek olan “Uzak Doğu Rotası” adlı bir boru hattı için bir anlaşma imzalamıştır.[iii]
23 Temmuz 2024 tarihinde gerçekleştirilen 6. Çin-Rusya Enerji İş Forumu’nda Şi, bu yılın Çin-Rusya diplomatik ilişkilerinin 75. yıldönümü olduğunu belirtmiş, her iki ülkenin ortak çabalarıyla Çin-Rusya kapsamlı stratejik ilişkinin yeni bir çağda dinamik bir şekilde ilerlediğini dile getirmiştir. Şi’ye göre 2018 yılından bu yana ikili enerji işbirliği giderek daha derin, istikrarlı ve dayanıklı hale gelmiştir.[iv] Ayrıca Putin’in 16-17 Mayıs 2024 tarihlerinde Çin’i ziyaretinin ardından önerilen Sibirya’nın Gücü-2 doğal gaz boru hattı muhtemelen forum gündeminin üst sıralarında yer alacaktır.
Özellikle Ukrayna’daki savaştan sonra Rusya, petrol ve kömür ihracatlarını diğer piyasalara yönlendirebilmiş olmasına rağmen doğal gazı benzer şekilde yönlendirememiştir. Çünkü Batı’daki üretim havzalarını Asya’daki tüketicilere bağlayacak altyapı eksikliği bulunmaktadır. Doğal gaz ihracatında jeopolitik faktörler Rusya için öncelikli bir değerlendirme konusudur. Moskova, gazı Avrasya’daki karşı taraflarla ilişkilerinde güçlü bir araç olarak görmektedir.[v] Rusya, Çin’e büyük miktarda ucuz gaz satarak Pekin’i daha yakın bir jeopolitik ittifaka çekme potansiyeline sahiptir. Ancak Rusya’nın Çin’le müzakere gücü eskiden olduğu kadar güçlü değildir.
Sibirya’nın Gücü-2, yüksek inşaat maliyetleri ve Çin’e satış fiyatının beklenen düşük seviyeleri nedeniyle Sibirya’nın Gücü-1’den daha az karlı olacaktır. Fakat boru hattının, Sibirya’nın Gücü-1’de olduğu gibi vergi indirimleri alması durumunda pozitif serbest nakit akışı sağlaması beklenmektedir. Proje, Rusya’nın çelik üreticilerine ve alt yüklenicilere siparişler yaratacak ve doğu Rusya’nın ekonomik gelişimini hızlandıracaktır. Bu da Moskova için öncelikli bir hedefidir.[vi]
Çin-Rusya enerji işbirliği, stratejik ve jeopolitik bağlamda önemli bir dönüşüm geçirmektedir. Çin, Sibirya’nın Gücü-2 boru hattı projesini taslak aşamasında tutmakla birlikte 2030 sonrası ithalat ihtiyaçlarını boru hattı ve LNG ithalatları arasındaki dengeyi değerlendirme fırsatı bulmaktadır. Hem Çin hem de Rusya’nın jeopolitik hesaplamaları, Sibirya’nın Gücü-2’nin tamamlanmasını tetikleyebilme potansiyeline sahiptir. Rusya, Sibirya’nın Gücü-2 projesine ticari olmayan sebeplerle yaklaşmaktadır.
Rusya’nın Avrupa’ya yönelik enerji ihracatlarının savaş sonrası büyük bir düşüş yaşaması ve doğal gaz altyapısının Asya’ya yönlendirilmesindeki eksiklikler, Rusya’yı Çin’le enerji işbirliğini derinleştirmeye teşvik etmiştir. Bu bağlamda Sibirya’nın Gücü-2’nin tamamlanması, Rusya için sadece ekonomik değil, aynı zamanda stratejik bir önem taşımaktadır. Çin açısından gaz fiyatları ve tek bir tedarikçiye olan aşırı bağımlılık başlıca endişeler arasında yer almıştır. Ancak ABD’yle ilişkilerin kötüleşmesi ve küresel enerji güvenliği bağlamında artan belirsizlikler, Çin’in Sibirya’nın Gücü-2’ye desteğini artırabilir. Çin’in proje tamamlandığında büyük ihtimalle kendi şartlarına göre şekillenecek olan Sibirya’nın Gücü-2’yi küresel gaz piyasasında önemli bir oyuncu olarak konumlandırma potansiyeli bulunmaktadır.
Sonuç olarak Sibirya’nın Gücü-2 projesi, Çin ve Rusya’nın enerji stratejilerini ve jeopolitik hesaplamalarını etkileyen kritik bir unsurdur. Proje, sadece iki ülkenin enerji işbirliğini derinleştirmekle kalmayacak, aynı zamanda küresel enerji piyasasında da önemli değişimlere yol açacaktır. Çin, Sibirya’nın Gücü-2 projesiyle enerji güvenliğini artırmayı hedeflerken, Rusya da enerji ihracatında yeni bir yön bulma çabasında olacaktır. Bu durum küresel enerji dinamiklerini yeniden şekillendirebilir ve uluslararası enerji ilişkilerinde yeni denge arayışlarını tetikleyebilir.
[i] First Russian-Chinese Energy Business Forum Opens in Beijing, Rosneft, https://www.rosneft.com/press/releases/item/193101/, (Erişim Tarihi: 23.07.2024).
[ii] Aynı yer.
[iii] The Future of the Power of Siberia 2 Pipeline, Center on Global Energy Policy, https://www.energypolicy.columbia.edu/publications/the-future-of-the-power-of-siberia-2-pipeline/, (Erişim Tarihi: 23.07.2024).
[iv] President Xi Jinping extends congratulations to sixth China-Russia Energy Business Forum, CGTN, https://news.cgtn.com/news/2024-07-23/Xi-extends-congratulations-to-sixth-China-Russia-Energy-Business-Forum-1vtzPCpdbCU/p.html, (Erişim Tarihi: 23.07.2024).
[v] The Future of the Power of Siberia 2 Pipeline, Center on Global Energy Policy, https://www.energypolicy.columbia.edu/publications/the-future-of-the-power-of-siberia-2-pipeline/, (Erişim Tarihi: 23.07.2024).
[vi] Aynı yer.
