Millet ve milliyetçiliğe ilişkin toplumsal cinsiyet yaklaşımları, millet ve milliyetçilik kavramlarının toplumsal cinsiyet merceğinden nasıl inşa edildiğini, temsil edildiğini ve deneyimlendiğini eleştirel bir şekilde incelemektedir. Bu yaklaşımlar, milliyetçi hareketlerin, ideolojilerin ve uygulamaların şekillenmesinde kadınların rolünü ve toplumsal cinsiyetin etkisini vurgulamaktadır. Toplumsal cinsiyet yaklaşımları, kadınların milliyetçi mücadelelere genellikle göz ardı edilen katkılarını ortaya koymakta ve milliyetçiliğin ataerkil yapıları pekiştirme yollarını eleştirmektedir.
Tarihsel Varsayımlar: İlk milliyetçilik teorileri (örneğin Gellner, Kedourie, Smith) ulusları “cinsiyetsiz” bölgeler olarak ele almış, birlik ve ortak hedeflere odaklanmıştır. Yakın tarihli çalışmalar (örneğin Enloe, Jayawardena, Walby, Yuval-Davis) bu yaklaşımı eleştirerek toplumsal cinsiyetin ulusal süreçlerin merkezinde yer aldığını savunmaktadır.
Milliyetçilikte Toplumsal Cinsiyet İlişkileri: Toplumsal cinsiyet yaklaşımları, kadınlar için ev içi (aile odaklı) ve kamusal (siyaset, istihdam, eğitim) roller arasındaki denge gibi söz konusu toplumsal cinsiyet ilişkilerinin çeşitli biçimlerini vurgulamaktadır.
Tartışmalı Kadınlık Modelleri: Milliyetçi projeler genellikle üzerinde uzlaşılmış gibi görünen ancak bunun aksine üzerinde sıklıkla mücadele edilen toplumsal cinsiyet rollerini seçmektedir. Bu çekişmeler ulusal idealleri şekillendirmektedir.
Toplumsal Cinsiyet Çeşitleri ve Milliyetçi İdealler
Toplumsal Cinsiyet ve Kimliğin Kesişimi: Uluslar genellikle “Anavatan” veya “Babavatan” gibi ulusu simgeleyen metaforlarla cinsiyetlendirilmiş varlıklar olarak hayal edilmektedir. Kadınlar sıklıkla kültürel saflığın, geleneğin ve ulusal onurun sembolleri olarak tasvir edilirken, erkekler koruyucu ve savaşçı olarak görülmektedir.
Milliyetçiliğin Feminist Eleştirisi: Feminist akademisyenler, milliyetçi ideolojilerin kadınları aktif katılımcılardan ziyade sembolik rollere hapsederek genellikle marjinalleştirdiğini savunmaktadır.
Milliyetçilik, geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini pekiştirme eğilimindedir; kadınları evin ve kültürün bekçileri olarak tasvir ederken, onları karar alma süreçlerinden dışlamaktadır.
Milliyetçi Hareketlerde Kadınların Rolü: Milliyetçi hareketler genellikle kadınları harekete geçirse de kadınların katılımı toplumlarının daha geniş ataerkil yapıları tarafından şekillendirilmiştir.
Kültürel Semboller: Kadınlar genellikle ulusun saflığı, erdemi ve ahlakının simgesi olarak temsil edilmektedirler. Hindistan’da “Bharat Mata” (Hindistan Ana) tasviri, ulusu besleyici ve kutsal bir anne figürü olarak sembolize edilmiştir.
Kadınların Bedeni Üzerinde Kontrol: Kadınların cinselliği ve bedenleri çoğu zaman ulusal onur alanları olarak görülmüş, bu da onları toplumsal ve sömürgeci çatışmalarda istismara açık hale getirmiştir.
Milliyetçi Mücadelelerin Katılımcıları Olarak Kadınlar: Kadınlar, Hindistan’ın özgürlük hareketi, Cezayir’in bağımsızlık savaşı ve İrlanda’nın milliyetçi çabaları gibi sömürgecilik karşıtı mücadelelere aktif olarak katılmışlardır.
Hindistan’da Sarojini Naidu, Aruna Asaf Ali ve Kasturba Gandhi gibi liderler kadınların İşbirliği Yapmama, Sivil İtaatsizlik ve Hindistan’ı Terk Edin gibi hareketler için harekete geçirilmesinde önemli roller oynamışlardır.
Ataerkillik ve Milliyetçilik: Milliyetçi ideolojiler genellikle ataerkil normları pekiştirmiş, kadınların ötekileştirilmesini haklı göstermek için geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini kullanmıştır. Kadınlardan anne, eş ve kültürel koruyucu rollerini yerine getirmeleri beklenmiş, bu da kamusal (erkek) ve özel (kadın) alanlar arasındaki ikiliği pekiştirmiştir.
Kadınların Çifte Yükü: Kadınlara bir yandan kültürel kimliği koruma sorumluluğu yüklenirken bir yandan da milliyetçi mücadelelere katkıda bulunma görevi verilmiştir. Örneğin, Hindistan’ın sömürge olduğu zamanlarda kadınlardan bir yandan protestolara katılırken bir yandan da evde geleneksel değerleri benimsemeleri beklenmektedir.
Bağımsızlık Sonrası Ötekileştirme: Bağımsızlığın kazanılmasından sonra birçok milliyetçi hareket, mücadeleye katkılarına rağmen kadınları bir kenara koymuştur. Kadın hakları ve toplumsal cinsiyet eşitliği genellikle ulus inşası ve devlet konsolidasyonunda ikincil olarak görülmüştür.
Ataerkilliğin Kanunlaştırılması: Birçok sömürge sonrası ülkedeki kanunlar ve politikalar toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini kurumsallaştırmıştır. Örneğin Hindistan’da dine dayalı kişisel yasalar, özellikle evlilik, miras ve boşanma konularında ataerkil normları pekiştirmiştir.
Sağcı Milliyetçilik ve Kadınlar: Sağcı milliyetçilik genellikle kültürel saflığın sembolleri olarak annelik ve ev kadınlığı gibi geleneksel kadın rollerini öne çıkarmaktadır. Örneğin Franco İspanya’sında kadınlar “özgürleşmiş” Avrupalı kadınlarla karşılaştırılarak “ev içi kahramanlar” olarak idealize edilmiştir. Bu, kadınları sembolik olarak yüceltirken onları ev içi rollere hapsetmiştir. Sağcı ideolojiler içinde bile kadınlar geleneksel toplumsal cinsiyet normlarını savunmak için siyasete aktif olarak katılmışlardır.
Sınıf ve Kast: Milliyetçi hareketler genellikle alt kast veya işçi sınıfı mensubu kadınlar gibi marjinalleştirilmiş kadınların deneyimlerini göz ardı etmiş, bunun yerine orta ve üst sınıf kadınlara odaklanmıştır. Örneğin Hindistan’da Dalit kadınlar, milliyetçi söylemler içinde bile kast ve toplumsal cinsiyet ayrımcılığının çifte yüküyle karşı karşıya kalmıştır.
Toplumsal Cinsiyet Rolleri Üzerindeki Dini Etki: Dinle bağlantılı milliyetçi projeler, kamusal katılımı teşvik eden seküler demokratik hareketlerle tezat oluşturacak şekilde, genellikle kadınların ev içi rollerini pekiştirmektedir. Ağırlıklı olarak erkek hiyerarşileri tarafından yönetilen örgütlü dinler, kadınları ulusal projeler içinde genellikle marjinalleştirmektedir.
Sömürgecilik ve Küresel Feminizm: Feminist eleştiriler, sömürgeci güçlerin emperyal yönetimi meşrulaştırmak için sömürgeleştirilmiş toplumlardaki kadınların durumunu nasıl kullandığını vurgulamıştır. Aynı zamanda, sömürgeleştirilmiş ülkelerdeki kadınlar hem sömürgeciliğe karşı hem de toplumsal cinsiyet eşitliği için mücadele etmişlerdir.
Kadınlar ve Enternasyonalizm
Pasifist Eğilimler: Kadınlar tarihsel olarak askeri milliyetçilik yerine barış hareketlerini ve enternasyonalizmi desteklemişlerdir (örnek olarak Uluslararası Barış ve Özgürlük için Kadınlar Birliği verilebilir).
Uluslararası Politikada Ötekileştirme: Feminist aktivizme rağmen kadın örgütleri küresel siyasi arenalarda karar alma mekanizmalarından sıklıkla dışlanmıştır.
Sonuç
Millet ve milliyetçiliğe ilişkin toplumsal cinsiyet yaklaşımları, toplumsal cinsiyetin milletlerin oluşumu ve işleyişinde nasıl derin bir şekilde yerleşik olduğunu ortaya koymaktadır. Kadınlar milliyetçi mücadelelerde önemli roller oynamış olsalar da katkıları genellikle ataerkil çerçeveler içinde sembolize edilmiş veya ötekileştirilmiştir. Feminist eleştiriler ve hareketler, daha kapsayıcı ve eşitlikçi bir milliyetçilik vizyonunu savunarak bu anlatılara meydan okumaya devam etmektedir.
