Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) 2024 Zirvesi, 16 Kasım 2024 tarihinde Peru’nun başkenti Lima’da gerçekleştirilmiş ve ekonomik kapsayıcılık, sürdürülebilirlik ve dijital dönüşüm odaklı kararlar alınarak sona ermiştir. Zirveye birçok liderin ve devlet başkanının yanı sıra Çin Devlet Başkanı Şi Cinping de iştirak etmiştir. Diğer katılımcıların aksine kırmızı halıyla karşılanarak zirveye güçlü bir giriş yapan Çin, zirve boyunca etkin bir rol oynamıştır.[1]
Zirvede yaptığı konuşmada dünyanın çalkantılı bir dönüşüm sürecine girdiğini belirten Şi, küresel tedarik zincirlerinin istikrarının korunması gerektiğinin yanı sıra Çin’in büyüme hızının yavaşladığına dair son eleştirilere ithafen Çin’in ekonomik büyüme hedeflerine ulaşacağına olan güvenini dile getirmiştir.[2] Asya-Pasifik’te yaşanan güncel gelişmelere karşın dayanışma ve işbirliğini artırma çağrısında bulunan Çin, zirvede ekonomik büyüme, dijital dönüşüm, sürdürülebilirlik ve ikili ilişkiler alanlarındaki söylemleri doğrultusunda lider bir aktör olarak karşımıza çıkmıştır. Stratejik ekonomik liderlik, güçlü ikili ilişkiler ve çevresel sürdürülebilirlik alanındaki girişimlerinin zirvede etkili bir rol oynamasını sağladığı söylenebilir.
Çin’in ekonomik stratejileri, APEC’in ticaret ve yatırım gündeminde merkezi bir rol oynamıştır. Çin’in bu anlamda APEC gündemine katkıları, Asya-Pasifik’in ticaret ve yatırım için cazip bir bölge olarak kalmasını sağlama amacı taşımaktadır. Çin, APEC’in serbest, açık ve nispeten kapsayıcı ticaret ortamı yaratma hedeflerini desteklerken, aynı doğrultuda Dünya Ticaret Örgütü’nün çok taraflı ticaret sistemine destek vermeye devam edeceğini açıklamıştır.[3] Bu çerçevede, özellikle tedarik zincirlerinin dayanıklılığını artırma ve ticaretin dijitalleşmesini teşvik etme konularında öncülük etmeye yönelik bir çabanın varlığından söz edilebilir.
Çin’in bu konudaki etkinliği, Asya-Pasifik bölgesindeki ekonomik liderliğini pekiştirme çabalarının bir yansıması olarak görülebilir. Uluslararası ticaretin önündeki engellerin kaldırılmasını savunan Çin, Latin Amerika’yla olan ekonomik bağlarını derinleştirerek Kuşak ve Yol Girişimi’yle uyumlu politikalar geliştirmiştir. Zirve öncesi Peru’da çeşitli projelerle bölgesel entegrasyon ve lojistik altyapı alanında ilerlemeler kaydedilmesi, Şi’nin zirvedeki varlığını güçlendiren faktörler olarak karşımıza çıkmıştır.
Zirveye ev sahipliği yapan Peru başta olmak üzere bölgede birçok ülkeyle ikili ilişkilerini güçlendiren Çin, bu ilişkileri özellikle altyapı projeleri ve ekonomik işbirliği anlaşmalarıyla desteklemiştir. En güncel örnek olan Peru’daki büyük ölçekli altyapı projeleri, Çin’in APEC’in kapsayıcı büyüme hedeflerine somut katkılar sunduğunu göstermiştir. Özellikle Chancay Limanı’nın geliştirilmesi gibi girişimlere bakılarak Çin’in bölgedeki ekonomik etkisini artırdığını söylemek mümkündür.
Ekonomik etkisine ek olarak Çin’in diplomatik yaklaşımının APEC üyeleri arasında işbirliğini teşvik eden bir liderlik örneği olarak öne çıktığı gözlemlenebilir. Çin’in, APEC çerçevesinde hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerle uyumlu bir işbirliği modeli benimsemesi, bölgesel entegrasyon hedeflerini ilerleten bir etken olmuştur. Bunun sonucunda Çin’in sadece ekonomik değil, aynı zamanda diplomatik bir lider olarak konumunu güçlendiren bir politika benimsemiş olduğu yorumu yapılabilir. Çin’in ticaret müzakerelerine çok taraflı katılımı teşvik etmesi de bölgedeki diğer ekonomilere kıyasla daha kararlı ve sonuç odaklı bir tutum olarak karşımıza çıkmıştır.
Çin’in son zamanlarda en çok konuşulan ve en etkili hamlelerinden biri ise çevre ve yeşil enerji konusundaki atılımlarıdır. Bu konu zirvede de başlık olarak yer edinmiştir. Zirve, sürdürülebilir kalkınma ve çevre odaklı politikaların ele alındığı önemli bir platform sunmuştur. Çin ise bu alandaki liderliğini temiz enerji ve düşük karbonun teşvikine yönelik açıklamalarıyla belli etmiştir. Çin’in bu kapsamdaki politikaları hem gelişmekte olan ülkeler hem de büyük ekonomiler için örnek teşkil etmiştir.
Çin’in 2024 APEC Zirvesi’ndeki etkinliğinin önemli bir unsuru dijital dönüşüm liderliği olmuştur. Çin, özellikle dijital kapsayıcılık ve teknolojik yenilik konularında öncü bir rol üstlenerek ekonomik kalkınmayı hızlandırmayı hedeflemiştir. Gelişmekte olan ülkelerde dijital altyapıyı güçlendirme çabaları bölgesel dayanışmayı artırırken, Çin’in teknoloji odaklı politikaları, dijital ekonomiye geçişte diğer ülkelere yine örnek teşkil etmiştir. Şi Cinping zirvede yaptığı konuşmada, “Küresel Sınır Ötesi Veri Akışı İşbirliği Girişimi”nin başlatılacağını duyurmuş ve güvenli veri akışını teşvik etmek için daha güçlü bir işbirliği çağrısı yapmıştır.[4]
Çin, 2020 yılında açıkladığı “Küresel Veri Güvenliği Girişimi” ile ülkelerin kendi çıkarlarını önceliklendiren dijital hegemonya girişimleri yerine küresel veri yönetişiminde kapsayıcı yaklaşımlar önermiştir. Bu adımlar, ABD’nin (Çin’in dahil edilmediği Sınır Ötesi Gizlilik Kuralları sistemi gibi) dijital üstünlük stratejilerine karşı bir duruş sergilerken, Çin’in veri güvenliğini koruma ve uluslararası veri yönetimi kurallarının belirlenmesinde proaktif bir rol üstlenme çabasını yansıtmıştır. Bu açıdan Çin’in veri güvenliği alanında yeni bir girişimle hem kendi dijital gelişimini sağlamak hem de küresel veri koruma standartlarına yön vermek için liderlik göstermeye devam ettiğini söylemek mümkündür.
Çin’in APEC 2024 Zirvesi’ndeki etkinliği, küresel güç dengeleri bağlamında da dikkat çekici olmuştur. Basında yer alan bazı haberler, Şi’nin APEC’teki varlığının ABD Başkanı Biden’ı gölgelediği yönünde ifadelere yer vermiştir.[5] Şi, kırmızı halıyla karşılanırken Biden’a bu şekilde özel bir karşılama yapılmaması yönündeki kıyaslama ve Biden’ın başkanlık sürecinde özellikle Latin Amerika’ya diğer bölgeler kadar ilgi göstermemiş olmasından doğan boşluğu birçok alanda Çin’in doldurmuş olması gerçeği de bu ifadeleri güçlendiren birer etmen olarak yorumlanabilir. Şi’nin Lima ziyaretinden Rio de Janeiro’daki G20 zirvesine kadar Çin’in ekonomik diplomasisinin somut işbirlikleriyle ve anlaşmalarla desteklenmesi beklenirken, ABD’nin bu kritik süreçte ekonomik adımlar açısından Çin’e yetişmesi öngörülmemektedir.[6] Bu durum zirve sonrasında Çin’in bölgedeki varlığını güçlendirecek bir faktör olarak nitelendirilebilir.
Çin, APEC’in temel değerlerini destekleyen bir aktör olarak gelecekte de liderliğini pekiştirecek adımlar atmıştır. Çin önce 2001, daha sonra 2014 yılında tekrar APEC’e ev sahipliği yaptığında çok daha farklı bir durumdaydı ve bu yılın zirvesi de göz önüne alındığında her zirvede çok daha güçlü bir Çin’e tanıklık edildiği söylenebilir. Peru’nun başkenti Lima’da düzenlenen 31. APEC Ekonomi Liderleri Toplantısı sırasında konuşan Şi, Çin’in 2026 yılında APEC liderlerini ülkesinde ağırlayacağını açıklamıştır.[7] Asya-Pasifik işbirliğini bölge halklarının yararına olacak şekilde derinleştirmek için tüm taraflarla birlikte çalışmayı dört gözle beklediğini açıklayan Şi,[8] önemli bir misyonla APEC Zirvesi’ne yeniden ev sahipliği yapmaya hazırlandığının sinyalini vermiştir. Bu misyon, korumacı ve çatışmacı ticaret taktiklerini reddederken, açık ekonomik ve ticari işbirliğini savunmak üzere Asya-Pasifik ülkelerini bir araya getirme hedefi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sonuç olarak 2024 APEC Zirvesi, Çin için ekonomik liderliğini sergileme, çevresel sürdürülebilirlik politikalarını ilerletme ve dijital dönüşümde örnek olma fırsatı sunmuştur. Çin, ticaret, teknoloji ve çevre odaklı politikaları ile sadece Asya-Pasifik bölgesindeki değil, küresel ekonomik düzen üzerindeki etkisini de artırmıştır. Diplomatik becerileri ve çok taraflı işbirliği mekanizmalarındaki etkinliği, Çin’in APEC Zirvesi’nde güçlü bir liderlik sergilemesini sağlamıştır. Bu başarılar, Çin’in uzun vadeli küresel hedeflerine ulaşma konusunda kararlılığını ve bölgesel işbirliğini artırma potansiyelini ortaya koyarken; APEC’in hedefleriyle uyumlu bir şekilde, ekonomik büyüme, kapsayıcılık ve sürdürülebilirlik alanlarında lider niteliğinde bir aktör olma pozisyonunu sağlamlaştırmıştır.
[1] “China’s XI takes spotlight in APEC family photo, with Biden off to the side”, The Straits Times, https://www.straitstimes.com/world/chinas-xi-takes-spotlight-in-apec-family-photo-with-biden-off-to-side, (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
[2] “Full text: Address by Chinese president Xi Jinping at 31st APEC economic leaders’ meeting”, Xinhua, https://english.news.cn/20241117/3dda4fd4093d45c08520e9d6a3cc237c/c.html, (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
[3] “China to host 2026 APEC summit, championing asia-pacific cooperation”, Xinhua, https://english.news.cn/20241117/17dcae4c47a248e5b8f611932d189a76/c.html, (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
[4] “Full text: Address by Chinese president Xi Jinping at 31st APEC economic leaders’ meeting”, a.g.e., (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
[5] Cassinelli, M., & Costello, C. As Biden bids farewell, Xi advances China’s influence in Latin America at the APEC Summit in Peru. Atlantic Council. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/biden-xi-at-the-apec-summit-in-peru/, (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
[6] Aynı yer.
[7] “China to host 2026 APEC summit, championing asia-pacific cooperation”, a.g.e., (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
[8] “Full text: Address by Chinese president Xi Jinping at 31st APEC economic leaders’ meeting”, a.g.e., (Erişim Tarihi: 19.11.2024).
