Kamboçya Funan Techo Kanal Projesi, 26 aylık fizibilite çalışmaları sonrasında 2023 yılında duyurulmuştur. 5 Ağustos 2024 tarihinde 10.000 kişinin katıldığı ve ülke geneline yayılan bir törenle temel atımı yapılmıştır. Kamboçya Başbakanı Hun Manet, projenin 4-5 yıl içerisinde biteceğini belirtmiştir.[1] Kamboçya’nın en büyük projelerinden biri olan bu kanal, hükümet tarafından ulusal gurur meselesi olarak görülmektedir.
Kanal, 180 kilometre uzunlukta olup üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım (20 km) Ana Mekong Nehri’ni Bassac Nehri’ne bağlamakta; ikinci kısım (30 km) Bassac Nehri’nin doğal akışını takip etmekte; üçüncü kısım (130 km) ise Bassac Nehri’ni Kep limanı üzerinden Tayland Körfezi’ne bağlamaktadır. Böylelikle proje toplamda dört vilayetten (Kandal, Takeo, Kampot ve Kep) geçmektedir.
Funan Techo Kanalı üstte yaklaşık 100 metre ve altta 80 metre genişliğinde, 5.4 metre derinliğinde (4.7 metre navigasyon derinliği ve 0.7 metre güvenlik mesafesi) olacaktır. Zıt yönlerde güvenli bir şekilde seyahat edebilecek ve 3,000 tona kadar ölü ağırlık tonajına sahip gemileri barındıracak şekilde tasarlanmış olup iki şeritlidir. Projenin başlangıçta 3 baraj/savak, 11 köprü ve 208 kilometrelik bir kaldırımın yanı sıra navigasyon yardımı ve diğer gerekli altyapıları da içereceği belirtilmektedir.
Kanal Projesi, Kamboçya’nın kurak mevsiminde 3.000 tona kadar, yağışlı mevsiminde ise 5.000 tona kadar yük gemilerini barındıracak şekilde tasarlanmıştır. Projenin yaklaşık 1.7 milyar ABD Dolarına mal olacağı hesaplanmıştır. Finansmanı 50 yıllık Yap-İşlet-Devret modeli çerçevesinde Çin Yol ve Köprü Şirketi tarafından sağlanacaktır. Haziran 2024 tarihinde Başbakan Hun Manet %51’lik hissenin Kamboçyalı yatırımcılara ait olacağını belirtmiştir.[2]
Kamboçya Hükümeti, bu projeyle Vietnam ticaret yollarına olan bağımlılığı azaltmayı, nakliye maliyetlerini potansiyel olarak %70 oranında düşürmeyi ve geçiş ücretlerinden önemli gelir elde etmeyi amaçlamaktadır. Mevcut ulaşım süresi, mesafe ve maliyetlerini azaltarak Sihanoukville Özerk Limanı, Phnom Penh Özerk Limanı ve diğer limanlar ile bu projenin çevresinde büyük istihdam yaratılması, inşaat sektöründe artış ve ekonomik gelişmeler sağlanması öngörülmektedir. Bu proje, sürdürülebilir kentsel kalkınmayı teşvik etmek amacıyla bir amiral gemisi işlevi görecek ve ülkenin gayrimenkul büyümesini ve kalkınmasını destekleyecektir.
Kamboçya Kalkınma Konseyi Birinci Başkan Yardımcısı ve Başbakan Yardımcısı Sun Chanthol, Nisan 2024 tarihinde yaptığı açıklamada kanalın ilk yılda yıllık 88 milyon dolar, 2050 yılına kadar ise yıllık 570 milyon dolar gelir getirmesinin, yaklaşık 1,6 milyon kişiye istihdam yaratmasının ve su kaynaklarının daha iyi yönetilmesi yoluyla tarımsal verimliliği arttırmasının beklendiğini ifade etmiştir. Bu ekonomik getiriler ekonomik iç verim oranına dayanmaktadır. Chanthol, Ekonomi ve Maliye Bakanlığı’nın ya da Dünya Bankası’nın projelere yalnızca ekonomik iç verim oranı hesaplamasının en az %12 olması halinde finansman sağladığını, ancak Techo Funal Kanalı için tahminlerin %30 olduğunu belirtmiştir.
İnşaatın su yollarının geniş bir bölümünü kapsayacak olması nedeniyle hükümet, ticaret bölgeleri ve lojistik merkezleri kurulması, yeni uydu kentlerin geliştirilmesi ile tarım, sulama, su ürünleri yetiştiriciliği ve hayvancılık için kalkınma bölgelerinin genişletilmesi gibi ek faydalar öngörmektedir. Planlanan kanalın her iki tarafında yaklaşık 1.6 milyon insan yaşamaktadır ve bunlar kanal inşaatından etkileneceklerdir. Hükümet bu kişiler için daha önce Phnom Penh-Sihanoukville Otoyolu yapılırken uyguladıklarına benzer bir yaklaşımla “adil tazminat” ve yeniden yerleşim uygulamalarının hayata geçirileceğini açıklamıştır.[3]
Funan Techo Kanalı’nın oluşturduğu birtakım kaygılar ise çevresel, ekonomik ve bölgesel olmak üzere farklı başlıklar altında incelenebilir.
Çevresel kaygılara ilişkin görüşlerde; Kamboçya’nın 1995 Mekong Anlaşması’nın prosedürlerini göz ardı ederek Bassac Nehri’ni Mekong’un bir yan kolu olarak yeniden tanımlamaya çalıştığı ileri sürülmektedir. Bu durum, bazı Amerikalı araştırmacılara göre, diğer bölge ülkelerinin de Mekong’un bazı bölümlerini benzer şekilde kendi çıkarları doğrultusunda kullanabileceği endişesini doğurmaktadır. Ayrıca Kamboçya ve Vietnamlı yetkililerin çevre konusundaki tartışmalarının yetersiz olduğu ve projenin taşkınlarla toprak yapısının bozulmasına yol açarak birçok insanı yoksullaştırabileceği belirtilmektedir. Çevresel alanda bir diğer kaygı ise projenin fizibilitesiyle ilgilidir. Kanalın etrafının sulanması için gereken miktardaki suyun sağlanıp sağlanamayacağı üzerine endişeler vardır. Kamboçya Ulusal Mekong Komitesi, kanal projesinin kanal boyunca sulama için yeterli Mekong Nehri suyunu sağlayacağını iddia etmektedir. Ancak bu argümana karşı olarak Vietnam’da bir araştırmacı sulama için gereken yağış miktarının yağışlı mevsimde alınan miktarın on katı kadar yağış gerektiğini hesaplamıştır.[4] Bu durumun da Vietnam’ın tarım endüstrisini olumsuz etkileyeceği öne sürülmektedir.
Bir diğer nokta, kanalın ekonomik getirilerinden ziyade götürülerinin daha çok olacağı öngörüsüdür. Kamboçya Başbakan Yardımcısı Sun Chanthol kanalın geçiş ücretlerinden elde edilecek gelirin ilk yıl 88 milyon dolar, 25 yıl sonra ise cari dolar cinsinden yıllık 570 milyon dolar olacağını tahmin etmektedir. Bu tür tahminler 25 yıl boyunca %8.1’lik bir yıllık bileşik büyüme oranı anlamına gelmektedir. Bunun da olanaksız olduğu düşünülmektedir. Zira, başka kurumlarca yapılan araştırmalarda Kamboçya için 25 yıl boyunca %3,95’lik bir yıllık bileşik büyüme oranı öngörülmektedir.[5]
Ekonomik alandaki kaygılardan birisi de kanalın beklenildiği kadar ekonomik kolaylık sağlamayacağı yönündedir. Bu görüşe göre: Phnom Penh’e giden veya Phnom Penh’ten gelen denizyolu kargolarının hacim olarak %30’undan fazlası şu anda Ho Chi Minh City yakınlarındaki Vietnam limanları Cai Mep veya Cat Lai’de aktarılmaktadır. Kamboçya Başbakan Yardımcısı Sun Chanthol, Funan Techo Kanalı’nın kullanımıyla Kampot Limanı’na yapılacak taşımaların TEU (genel kargo kapasitesi birimi) başına 181 dolar tasarruf sağlayacağını savunmuştur. Mevcut Vietnam rotasında bu maliyetin 145 dolar/TEU olduğunu belirtilmektedir. Yapılan bir ekonomik değerlendirme, Kanal’ın rotasını kullanan gemilerin ilk yıl 550 dolar/TEU, 25. yılda ise 1.518 dolar/TEU ödeyeceklerini; buna karşın Vietnam rotasını kullananların ise aynı dönemlerde sırasıyla 145 dolar/TEU ve 468 dolar/TEU ödeyeceklerini ortaya koymaktadır.[6]
Vietnam limanına bağlı olmayan farklı bir ticaret yolu açmanın Kamboçya’yı Vietnam’a olan ticaret bağımlılığından kurtaramayacağı görüşü de mevcuttur. Çevre ülkelerinin aksine Kamboçya’nın hazır giyim, bazı bölgelerde tarım ve turizm gibi düşük katma değerli ürünlere sıkıştığı ve bundan dolayı da Vietnam’ın tedarik zincirine giderek daha fazla entegre olmak zorunda kalacağı söylenmektedir.[7]
Görüldüğü üzere kaygıların önemli bir kısmı Vietnam tarafından dile getirilmektedir. Bunun arkasında kanalın çevreye olan etkisinin tarım ekonomisine zarar verebileceği, ticaretten kayıp yaşayacağı yatmaktadır.[8] Yine de Vietnam bugüne kadar projeye açıktan bir eleştiri getirmemiştir. Sürecin ilerleyişine göre kaygıların geçeceğini yahut kaygıların daha da derinleşip bölge ülkeleri arasında özellikle de Kamboçya ve Vietnam arasındaki ilişkilerin değişeceğini görebiliriz.
[1] “Funan Techo Canal launched – can it deliver on the hype?”, Khmer Times, https://www.khmertimeskh.com/501535596/funan-techo-canal-launched-can-it-deliver-on-the-hype/, (Erişim Tarihi: 13.10.2024).
[2] Ibid.
[3] Ibid.
[4] “Cambodia’s Funan Techo Canal project: A catalog of worries (analysis)”, Mongabay,
https://news.mongabay.com/2024/07/cambodias-funan-techo-canal-project-a-catalog-of-worries-analysis/, (Erişim Tarihi: 13.10.2024).
[5] Ibid.
[6] Ibid.
[7] “The Funan Techo Canal Won’t End Cambodia’s Dependency on Vietnam”, Radio Free Asia, https://www.rfa.org/english/commentaries/cambodia-vietnam-canal-05042024101041.html, (Erişim Tarihi: 13.10.2024).
[8] “Why Cambodia’s Funan Techo Canal Project is Worrying Vietnam”, Vietnam Briefing, https://www.vietnam-briefing.com/news/why-cambodias-funan-techo-canal-project-is-worrying-vietnam.html/, (Erişim Tarihi: 13.10.2024).
