Kuzey Makedonya, Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik yolunda önemli adımlar atan bir Balkan ülkesi olarak dikkat çekmektedir. 2000 yılların başından itibaren AB’ye üyelik hedefini benimseyen ülke, bu süreçte hem siyasi hem de ekonomik reformlar gerçekleştirmiştir. Kuzey Makedonya’nın AB’yle ilişkileri, özellikle 2019 yılında isim sorununun çözülmesi ve Yunanistan’la yapılan Prespa Anlaşması sonrasında yeni bir ivme kazanmıştır.
Üyelik müzakerelerine davet edilmesi, ülkenin Avrupa entegrasyonuna yönelik kararlılığının ve bölgedeki istikrar arayışlarının bir yansımasıdır. Kuzey Makedonya’nın bu süreçteki en büyük hedeflerinden biri, AB’nin sunduğu değerler ve normlarla daha güçlü bir uyum sağlamak ve bu yolla ekonomik kalkınmayı, demokratik standartları ve toplumsal refahı daha da artırmaktır. Ancak üyelik süreci, sadece teknik müzakerelerden ibaret olmayıp aynı zamanda ülkenin iç siyasi dinamikleri, komşularıyla olan ilişkileri ve AB’nin genişleme politikasındaki zorluklarla da yakından bağlantılıdır.
Kuzey Makedonya’nın AB’ye üyelik süreci, komşusu Bulgaristan’la yaşadığı anlaşmazlıklar nedeniyle önemli ölçüde zorlanmıştır. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Kuzey Makedonya’nın reform çabalarını memnuniyetle karşılarken, anayasa değişikliklerinin AB üyeliği için zorunlu olduğunun altını çizmiştir.[i] Özellikle Bulgar azınlığın anayasaya dahil edilmesi gerektiği vurgulanmış, ancak Başbakan Hristijan Mickoski’nin liderliğindeki muhafazakâr hükümet bu değişikliklere direnmektedir. Mickoski, Bulgaristan’ın Kuzey Makedonya’nın üyeliğini onaylaması gerektiğini savunarak anayasa değişiklikleri için öne sürülen koşulları kabul etmemiştir. Bu durum, ülkenin AB üyelik sürecini kilitlemiş ve ilişkileri gerilime sürüklemiştir.
Von der Leyen’in Batı Balkan turu sırasında bölgedeki diğer ülkelerle genişleme perspektifi hakkında güven tazelemeye çalıştığı da anlaşılmaktadır. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı, Avrupa genelinde istikrarsızlık korkularını artırmış ve Batı Balkan ülkelerinin AB’ye katılım çabalarına ivme kazandırmıştır. Kuzey Makedonya’nın AB üyelik sürecindeki bu zorluklar, sadece bu ülkeyi değil, Batı Balkanlar’daki diğer ülkeleri de etkilemiştir. Bu bağlamda AB’nin bölgedeki genişleme politikaları hem bölgesel istikrarı sağlamada hem de AB’nin uzun vadeli genişleme stratejisinde önemli bir unsur haline gelmiştir.
Özellikle Bulgar azınlık konusu, anayasa değişiklikleriyle çözülmesi gereken teknik bir mesele olarak görülse de siyasi ve toplumsal ilişkiler üzerinde derin etkiler yaratmıştır. Başbakan Mickoski, Brüksel’de Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ile yaptığı görüşmelerde, ülkesinin üyelik sürecindeki tıkanıklık nedeniyle halkın hayal kırıklığını dile getirmiştir.[ii] Kuzey Makedonya, ülke ismi, bayrak ve kâğıt para gibi önemli sembolik değişiklikler yapmasına rağmen AB üyelik yolunda ilerleyememiştir. Mickoski, ülkesinin sürekli yeni ültimatomlarla karşı karşıya kalmasının kabul edilemez olduğunu vurgulamıştır.
AB üyelik sürecinin devam edebilmesi için Bulgarların anayasada kurucu halklar arasında sayılması gerektiği belirtilmiştir. Ancak Kuzey Makedonya hükümeti, bu değişikliği yapmadan önce Bulgaristan’dan koşulsuz destek talep etmektedir. Mickoski hükümeti, anayasa değişikliklerine karşı direnirken, müzakerelerin geleceği belirsizlikle karşı karşıya kalmıştır. Bu bağlamda “Artı Fransız Teklifi” adı verilen çözüm önerisi, anayasa değişikliklerinin şu an yapılmasını ancak AB müzakereleri tamamlandığında yürürlüğe girmesini öngörmektedir.[iii] Bu çözüm önerisiyle Kuzey Makedonya, müzakereler sırasında başka engellemelerle karşılaşmamak için AB’den garanti istemektedir.
Bununla birlikte bu teklifin başarılı olup olmayacağı konusunda belirsizlikler devam etmektedir. Kuzey Makedonya’nın AB’ye üyelik sürecinin uzun bir diplomatik ve reform süreci olduğu gerçeği göz önüne alındığında, Bulgaristan’la yaşanan bu anlaşmazlıkların çözülmesi zor görünmektedir. Mickoski hükümeti, müzakereleri ileri taşıyacak çözüm yolları arasa da bu çabaların sonuç verip vermeyeceği halen net değildir. AB’nin Batı Balkanlar için uyguladığı “nakit karşılığı reform” stratejisi, Kuzey Makedonya gibi ülkeler için umut verici bir model olsa da Bulgaristan’la yaşanan siyasi gerilimler bu ilerlemeyi baltalamaktadır.[iv]
Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki gerilim, yalnızca anayasa değişiklikleriyle sınırlı kalmamış, stratejik altyapı projelerinde de kendini göstermiştir. “Koridor 8” adı verilen ulaşım projesi, Kuzey Makedonya’nın AB ticaret ve ulaşım ağlarına entegrasyonu açısından hayati bir önem taşımaktadır.[v] Ancak Bulgaristan’ın bu projeye dair verdiği taahhütleri yerine getirmediği iddiaları, iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir gerilim unsuru haline gelmiştir. Mickoski, Bulgaristan’ın yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda projeyi başka güzergahlara kaydırmayı gündeme getirmiştir. Bu tür altyapı projelerindeki aksaklıklar, Kuzey Makedonya’nın AB’ye entegrasyon çabalarını olumsuz etkilerken, Bulgaristan’ın süreci tıkayan yaklaşımı daha büyük sorunlara yol açmaktadır.
AB, Batı Balkanlar’daki genişleme politikası kapsamında Kuzey Makedonya gibi ülkelerin reform çabalarını desteklemek için finansal teşvikler sunsa da üye ülkeler arasındaki anlaşmazlıklar bu süreçte büyük engeller yaratmaktadır.[vi] Bulgaristan gibi ülkeler, veto haklarını kullanarak müzakerelerin ilerlemesini engelleyebilir ve bu durum, Batı Balkanlar’da AB genişleme politikasının ne derece etkili olduğunu sorgulatan bir durum yaratmaktadır. Kuzey Makedonya, reformlarını sürdürse de her aşamada AB üyeleri arasında tam bir mutabakat sağlanması gerektiğinden Bulgaristan’ın yaklaşımı süreci kilitlemeye devam etmektedir.
Sonuç olarak Kuzey Makedonya’nın AB üyelik süreci, Bulgaristan’la yaşanan anlaşmazlıklar nedeniyle ciddi bir çıkmaza girmiştir. Anayasa değişiklikleri ve stratejik projelerdeki aksaklıklar, ülkenin AB üyelik hedefini zora sokmakta, Bulgaristan’ın tutumu sürecin tıkanmasında kritik bir rol oynamaktadır. Özellikle Koridor 8 projesi gibi stratejik altyapı projelerindeki gecikmeler, iki ülke arasındaki ilişkileri daha da germektedir. Bulgaristan’ın bu konudaki tutumu, Kuzey Makedonya’nın reform çabalarına ve AB üyelik sürecine doğrudan etki etmekte, sürecin ilerlemesini yavaşlatmaktadır.
AB’nin Batı Balkan ülkelerine sunduğu reform karşılığı finansal destek modeli, Kuzey Makedonya’nın AB’ye entegrasyonunu hızlandırma potansiyeline sahip olsa da üye ülkeler arasındaki siyasi anlaşmazlıklar bu ilerlemeyi tehdit etmektedir. Kuzey Makedonya’nın AB üyelik süreci, sadece iç reformlarla değil, aynı zamanda komşu ülkelerle ilişkilerin iyileştirilmesiyle de doğrudan şekillenecektir. Bulgaristan’la yaşanan sorunlar çözülmediği sürece Kuzey Makedonya’nın AB’ye tam üyelik hedefi ciddi bir belirsizlikle karşı karşıya kalmaya devam edecektir. Bu bağlamda bölgenin istikrarı ve gelecekteki genişleme stratejileri açısından bu tür anlaşmazlıklar büyük bir sınav niteliğindedir. Kısacası Kuzey Makedonya’nın AB üyelik yolculuğu, stratejik işbirliklerinin geliştirilmesi ve ikili ilişkilerin güçlendirilmesi gerekliliğiyle daha da önemli hale gelmektedir.
[i] “EU Commission chief urges North Macedonia’s political parties to cooperate on accession push”, AP News, https://apnews.com/article/eu-north-macedonia-balkans-accession-skopje-mickoski-cac7185cc5640ff89f567d4d5973857c, (Erişim Tarihi: 24.10.2024).
[ii] Aynı yer.
[iii] Sinisa Jakov Marusic, “North Macedonia PM Voices Frustration Over ‘Humiliating’ EU Accession Demands”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2024/09/20/north-macedonia-pm-voices-frustration-over-humiliating-eu-accession-demands/, (Erişim Tarihi: 24.10.2024).
[iv] Aynı yer.
[v] Mared Gwyn Jones, “Why renewed tensions with neighbours have stalled North Macedonia’s EU membership bid”, Euronews, https://www.euronews.com/my-europe/2024/09/30/why-renewed-tensions-with-neighbours-have-stalled-north-macedonias-eu-membership-bid, (Erişim Tarihi: 24.10.2024).
[vi] Aynı yer.
