Haiti’de Çatışma: Şiddet, Açlık Krizi ve Siyasi İstikrarsızlık

2024 yılında Haiti’deki durum, aşırı şiddet, açlık krizi ve siyasi istikrarsızlıkla karakterize edilen son derece vahim bir hale gelmiştir. Bu yıl yalnızca çetelerin yol açtığı şiddet, 3.600’den fazla kişinin ölümüne neden olmuş ve 5,5 milyon insanın yardıma ihtiyaç duymasına yol açan insani krizi daha da derinleştirmiştir.

Geçici başkanlık kurulunun yaygın çete faaliyetleri karşısında otorite tesis etme konusunda yaşadığı zorluklar ve 2023 yılından bu yana işleyen bir hükümetin bulunmaması, siyasi ortamın kaotik bir şekilde devam etmesine neden olmaktadır. Gıda güvencesizliği kritik seviyelere ulaşmış olup 1,4 milyon kişi kıtlığın eşiğindedir. Çocukluk döneminde yetersiz beslenme oranı %30’a çıkmıştır. Uluslararası toplumun duruma müdahalesinin yavaş olması, ülkenin istikrara kavuşmasını ve acil ihtiyaçların karşılanmasını zorlaştırmaktadır.[i]

Kriz, birbiriyle bağlantılı çeşitli faktörlerden kaynaklanmaktadır:

1. Tırmanan Çete Şiddeti: Silahlı gruplar, Port-au-Prince’in yaklaşık %90’ını kontrol etmekte ve bu durum, gıda tedarik zincirlerini ve insani yardım çabalarını olumsuz etkilemektedir. Sonuç olarak gıda fiyatları artmakta ve temel malzemelere erişim kısıtlanmaktadır.
2. Ekonomik İstikrarsızlık: Yükselen enflasyon ve iş kayıpları ailelerin üçte ikisinin temel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanmasına neden olmuştur. Ortalama bir gıda sepetinin maliyeti Ağustos 2023’ten Şubat 2024’e kadar %22 oranında artmıştır.[ii]
3. Düşük Tarımsal Üretim: Olumsuz hava koşulları ve tarım arazilerini etkileyen şiddet olayları nedeniyle tarımsal verim düşmüş ve önemli seviyelerde ürün kayıpları gözlenmiştir.
4. Yerinden Edilme: Şiddet olayları nedeniyle 360.000’den fazla kişi yerinden edilmiş olup bu durum gıda ve geçim kaynaklarına erişimi daha da zorlaştırmaktadır.[iii]

Haiti’de Çete Şiddeti:

1. Siyasi Manipülasyon: Tarihsel olarak Haiti’de politikacılar güç için çetelere bel bağlamış, onları oyları güvence altına almak ve muhalefeti bastırmak için kullanmışlardır. Bu ilişki çetelerin özerkliğini teşvik ederek devlete meydan okumalarına olanak sağlamıştır.
2. Zayıf Yönetişim: Güçlü bir ulusal polis gücünün ve etkili bir yönetimin yokluğu, çetelerin istismar ettiği bir güç boşluğu yaratarak kanunsuzluk ve şiddetin yaygınlaşmasına yol açmaktadır.
3. Ekonomik Çaresizlik: Kronik yoksulluk ve işsizlik, geçmişte yaşanmış doğal afetler ve ekonomiyi felce uğratan uluslararası yaptırımların yarattığı yıkımla durumları daha da kötüleşen gençleri çetelere yönlendirmektedir.
4. Uyuşturucu Kaçakçılığı ve Gasp: Çeteler kendilerini, uyuşturucu kaçakçılığı, gasp ve adam kaçırma yoluyla giderek daha fazla finanse etmektedir. Bu durum toplumu daha da istikrarsızlaştıran bir şiddet döngüsü oluşturmaktadır.
5. Yakın Zamanda Artan Şiddet: Başkan Jovenel Moïse’in 2021 yılında öldürülmesi, Jimmy Chérizier gibi liderlerin hükümete karşı güçlerini harekete geçirmesiyle çete rekabetini ve şiddeti yoğunlaştırmıştır.

Haiti’nin 2024 yılındaki durumu, yaygın çete şiddeti, siyasi istikrarsızlık ve derin bir insani krizle şekillenmektedir. Başkan Jovenel Moïse’nin 2021 yılında öldürülmesi, önemli bir dönüm noktası olmuş ve bu olay, çetelerin istismar ettiği bir güç boşluğu yaratmıştır. Şu anda, çeteler Port-au-Prince’in yaklaşık %80’ini kontrol etmektedir.

Polise ve devlet altyapısına yönelik koordineli saldırılar da dahil olmak üzere artan şiddet olayları, 2024 yılının başlarında durumu dramatik bir şekilde kötüleştirmiştir. Bu olaylar sonucunda 2.500’den fazla can kaybı rapor edilmiştir. Hükümetin güvenliği sağlayamaması, yaklaşık 95.000 kişinin şiddetten kaçmasına ve yaygın bir yerinden edilme krizine yol açmıştır.

Bir geçiş hükümeti kurulması ve dış güvenlik yardımı sağlanması için uluslararası çabalar sürmektedir, ancak çete hakimiyetinin devam ettiği ve 5,5 milyon insanı etkileyen ciddi insani ihtiyaçlar nedeniyle bu önlemlerin etkinliği belirsizliğini korumaktadır.[iv]

Siyasi İstikrarsızlık:

Haiti’nin 2024 yılındaki siyasi istikrarsızlığının kökleri, şiddet ve yönetim başarısızlıklarıyla dolu bir geçmişe dayanmaktadır. Başkan Jovenel Moïse’nin öldürülmesi, ülkeyi işleyen bir hükümetten yoksun bırakmış ve bu durum, ülkede önemli bir güç boşluğuna yol açmıştır.

Geçici Başbakan Ariel Henry, artan şiddet ve halk huzursuzluğu nedeniyle istifa etmesi için büyük bir baskı altında kalmıştır. Hükümeti, seçimleri düzenleme veya istikrarlı bir siyasi çerçeve oluşturma konusunda zorluk yaşamıştır. Bu durum, siyasi gruplar arasındaki bölünmeleri daha da derinleştirmektedir.

Uluslararası Müdahale:

Uluslararası toplumun Haiti’deki siyasi krize müdahalesi, istikrarı yeniden tesis etmeyi ve insani ihtiyaçları karşılamayı amaçlayan çok sayıda girişimi içermektedir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Birleşmiş Milletlerin Müdahalesi: BM, Haiti Ulusal Polisine yardımcı olmak üzere Çok Uluslu Güvenlik Destek Misyonu’nun acilen konuşlandırılması çağrısında bulunarak “Haitililerin liderliğinde, Haitililerin sahipliğinde” bir siyasi süreci vurgulamıştır. Bu misyon Ekim 2023 tarihinde yetkilendirilmiş ancak Başbakan Ariel Henry’nin Mart 2024 tarihinde istifasının ardından yaşanan siyasi karışıklık nedeniyle gecikmeler yaşanmıştır.
2. İnsani Yardım: BM ve kuruluşları, tehlikeli koşullara rağmen gıda ve tıbbi malzeme de dahil olmak üzere aktif bir şekilde insani yardım sağlamaktadır. Bununla birlikte 2024 yılı başı itibariyle insani yardım çabaları için gerekli 674 milyon doların yalnızca %6’sının temin edilmiş olması nedeniyle finansman kritik derecede düşük kalmaya devam etmektedir.
3. Bölgesel İşbirliği: Karayip Ortak Pazarı (CARICOM), yönetimi istikrara kavuşturmak ve seçimlere hazırlanmak amacıyla bir Geçiş Konseyi oluşturmak için Haitili paydaşlar arasında diyaloğu kolaylaştırmıştır. Bu bölgesel yaklaşım, Haiti’nin sorunlarının ele alınmasında yerel liderliğin önemini vurgulamaktadır.
4. ABD ve Diğer Ülkelerin Desteği: ABD, koordineli bir uluslararası müdahaleye duyulan ihtiyacı vurgulayarak yaklaşık 300 milyon dolar yardım sözü vermiştir. Aralarında Kanada ve Fransa’nın da bulunduğu diğer ülkeler, tırmanan şiddet nedeniyle vatandaşları için tahliye operasyonları düzenlemiştir.[v]
5. İnsan Hakları Odaklı Çağrılar: Uluslararası Af Örgütü gibi kuruluşlar, askeri müdahalelerin tek başına yoksulluk ve kurumsal zayıflığın altında yatan sorunları çözemeyeceğini vurgulayarak insan hakları hususlarını da içeren kapsamlı bir yaklaşımı savunmaktadır.[vi]

Genel olarak uluslararası desteğin aciliyeti konusunda bir fikir birliği olsa da devam eden şiddet ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle bu desteğin etkin bir şekilde uygulanması engellenmeye devam etmektedir.

[i] “HAITI: ONE IN FIVE FAMILIES ON VERGE OF FAMINE IN PORT-AU-PRINCE AS GANG VIOLENCE GRIPS CAPITAL”, Save the Children, https://www.savethechildren.net/news/haiti-one-five-families-verge-famine-port-au-prince-gang-violence-grips-capital, (Erişim Tarihi: 30.09.2024).

[ii] “Haiti: Gangs and Vigilantes Thrive Amid Political Deadlock”, Acled data, https://acleddata.com/conflict-watchlist-2024/haiti/, (Erişim Tarihi: 30.09.2024).

[iii] “Haiti-Events of 2023”, HRW, https://www.hrw.org/world-report/2024/country-chapters/haiti, (Erişim Tarihi: 30.09.2024).

[iv] “Haiti: Soaring number of displaced desperately need protection and aid priority, UN experts urge”, OHCHR,

https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/06/haiti-soaring-number-displaced-desperately-need-protection-and-aid-priority, (Erişim Tarihi: 30.09.2024).

[v] “Haiti: Mid-year metrics 2024”, Acled data, https://acleddata.com/2024/08/07/haiti-mid-year-metrics-2024/, (Erişim Tarihi: 30.09.2024).

[vi] “Haiti in-depth: A transition beset by challenges and uncertainty”, The New Humanitarian, https://www.thenewhumanitarian.org/analysis/2024/03/20/haiti-depth-transition-beset-challenges-and-uncertainty, (Erişim Tarihi: 30.09.2024).