Ukrayna’da normal şartlar altında 2024 yılında düzenlenmesi gereken devlet başkanlığı seçiminin ertelenmesi meselesi, 2023 yılının son aylarından beri tartışma konusu olmuştur. Bu tartışmalar, 20 Mayıs 2024 tarihi itibarıyla Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenski’nin görev süresinin dolmasıyla yeniden alevlenmiştir. Zelenski ve destekçileri, sıkıyönetim altında seçimleri ertelemenin Ukrayna Anayasası’na uygun olduğunu ileri sürerken, muhalif kesimler 20 Mayıs 2024 tarihi itibarıyla kendisinin meşru Ukrayna Devlet Başkanı olmadığını savunmaktadır.
Zelenski, Reuters’a verdiği röportajda sıkıyönetim nedeniyle devlet başkanlığı görevine devam etmek zorunda olduğunu söylemiştir. Sıkıyönetim uygulanmamış olsaydı, bir sonraki devlet başkanlığı seçimi 31 Mart 2024 tarihinde yapılacak ve Zelenski’nin görev süresi 20 Mayıs 2024 tarihinde sona erecekti. Ancak Ukrayna, Rusya’nın 24 Şubat 2022 tarihinde başlattığı saldırının ardından sıkıyönetim ilan etmiştir. 2024 yılının Mart ayında Zelenski, İtalyan medya kuruluşu Rai 1’e verdiği röportajda, seçimlerin sıkıyönetim altında yapılmasının Ukrayna yasalarında değişiklik gerektirmesi nedeniyle başkanlık seçimlerinin ertelenmek durumunda olduğunu söylemiştir. Ukrayna Lideri ayrıca hükümetin 7 milyon Ukraynalının yurtdışında oy kullanması ve cephede görev yapan askerler için gerekli koşulları sağlaması gerektiğini vurgulamıştır. 2024 yılı Mayıs ayının başında Zelenski, sıkıyönetim ve genel seferberliğin 14 Mayıs’tan 11 Ağustos’a kadar uzatılmasını öngören yasayı imzalamıştır.[1]
The Washington Post, Zelenski’nin beş yıllık görev süresinin 20 Mayıs tarihinde resmen sona ereceği göz önünde bulundurulduğunda, Devlet Başkanı ve baş danışmanının meşruiyetine yönelik daha da ciddi zorluklar ortaya çıkacağına değinmiştir. The Washington Post’ta yayımlanansöz konusu makalede şu değerlendirmeye yer verişmiştir:[2]
“Ukrayna Anayasası, sıkıyönetim altında seçim yapılmasını yasaklıyor. Ancak Zelenski görevde kaldığı sürece medyanın kontrolünü ele geçirerek, eleştirmenleri ve rakiplerini saf dışı bırakarak ve seçilemeyen arkadaşı Yermak’ı kariyer sahibi devlet memurları ve diplomatlardan üstün tutarak savaşı demokrasinin altını oymak için kullandığı yönündeki suçlamalara karşı savunmasız olacak. Bu iddiaların bazıları da inkâr edilemez.”
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Çin ziyaretinin ikinci gününde gazetecilerin Ukrayna’da şu anda bir devlet başkanlığı seçimi yapılması planının bulunmamasıyla ilgili sorusuna yanıt verirken Zelenski’nin “siyasi meşruiyetini” sorgulamıştır. Putin, bu konunun Ukrayna’nın anayasa mahkemesi ve siyasi sisteminin karar vereceği bir konu olduğunu söylemiştir. Ancak bu sorunun Rusya için önemli olduğunu, çünkü gelecekte Ukrayna’yla savaş konusunda bir anlaşma imzalaması halinde “doğru kişiyle anlaşma imzaladığından emin olmak istediğini” ifade etmiştir.[3]
“Ukrayna’da seçimlerin yapılmayacağı” ifadesini takip eden olaylar zinciri, Ukrayna’da bilhassa savaş zamanında popüler bir figür haline gelen Genelkurmay Başkanı Valeri Zalujni’nin Zelenski tarafından görevden alınmasına kadar uzayan bir siyasi gerginliğe sebep olmuştur. Ukrayna’nın yaşadığı bu tartışma da Rus yönetimi açısından bir koz haline gelmektedir. Rusya Dış İstihbarat Servisi (SVR) tarafından paylaşılan raporda, Zelenski’nin Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’ndeki popülaritesinin %20’yi geçmediği ileri sürülürken, ülke halkının %70’inden fazlasının Ukrayna basınına güvenmediği ve yaklaşık %90’ının da ülkeyi terk etmek istediği yazılmıştır. Zelenski’nin özellikle Zalujni’yi görevden almasıyla birlikte ordudaki itibarını büyük ölçüde yitirdiği tahmin edilmektedir. Rusya Dış İstihbarat Servisi, Batı’nın özellikle seferberlik yasasının kabul edilmesinin ardından Ukraynalı liderlerin reytinglerindeki düşüşten son derece endişe duyduğunu aktarmıştır.[4]
Zelenski’nin 20 Mayıs 2024 tarihinden sonra görevde kalmasına ilişkin şüpheler, Ukrayna yasalarının muğlaklığından kaynaklanmaktadır. Anayasa, sıkıyönetim altında başkanlık seçimlerinin yapılmasını açıkça yasaklamasa da başkanın halefi seçilene kadar görevine devam etmesi gerektiğini (Madde 108) ve başkanlık süresinin beş yıl olduğunu (Madde 103) belirtmektedir.[5] Ukraynalı hukukçular, devlet başkanının görev süresinin uzatılması için bir mekanizma bulunmamasının, gücün kötüye kullanılması riskini azaltmak için oluşturulmuş bir yasal boşluk olduğunu ileri sürmektedir.
Zelenski’ye muhalif kesimler ise bir sonraki seçime kadar Parlamento Başkanı’nın vekaleten devlet başkanlığı görevini sürdürmesinin anayasaya uygun olduğunu savunmaktadır. Yakın Ukrayna tarihinde de bu durumun bir benzeri yaşanmıştır: 2014 yılındaki Maydan Olayları sırasında dönemin Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in ülkeden kaçışıyla, dönemin Parlamento Başkanı Aleksandr Turçinov Devlet Başkanı Vekili sıfatıyla yürütmeyi üstlenmiştir. Turçinov daha sonra iktidarı bir sonraki başkanlık seçimlerinin galibi Petro Poroşenko’ya devretmiştir.
Sonuç olarak, Ukrayna cephesinde saldırılarını artırmaya başlayan Rusya karşısında Ukrayna kamuoyunda giderek artan umutsuzluğa ek olarak Ukrayna Lideri Zelenski’nin politik meşruiyeti de muhalifleri tarafından sorgulanmaya başlanmıştır. Mühimmat ve insan gücü sıkıntıları yaşayan Ukrayna’da Zelenski’nin sürdürdüğü sıkıyönetim politikaları da Ukrayna halkında umutsuzluğa yol açmaktadır. Savaşın başından 2023 yılının ortasına kadar moral üstünlüğü koruyabilmiş Ukrayna’nın durumu Batı kamuoyu bakış açısından da giderek kötüye gitmektedir. Bazı Batılı kesimlerde oluşan “Ukrayna ilgisizliği” ve cephedeki somut zorluklara ek olarak Zelenski’nin meşruiyetinin tartışmaya açılması, Rusya-Ukrayna Savaşı bağlamında soruna yeni bir katman eklemiştir.
[1]Hodunova, K., “Zelensky on legitimacy dispute: My term is not over yet”, Kyiv Independent, https://kyivindependent.com/zelensky-on-his-5-year-presidential-term-that-is-not-it-yet/, (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
[2]“Zelenskiy’in görev süresi sona erdi: Şimdi ne olacak?”, Sputnik, https://anlatilaninotesi.com.tr/20240520/zelenskiyin-gorev-suresi-sona-erdi-simdi-ne-olacak-1083996981.html, (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
[3]Öztürk, T., “Ukrayna’da sıkıyönetim: Putin, Zelenski’nin “siyasi meşruiyetini” sorguluyor”, NTV, https://www.ntv.com.tr/dunya/ukraynada-sikiyonetim-putin-zelenskinin-siyasi-mesruiyetini-sorguluyor,3h_DH9HksE2880BE6ftmWw, (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
[4]“Zelenskiy’in görev süresi sona erdi: Şimdi ne olacak?”, Sputnik, https://anlatilaninotesi.com.tr/20240520/zelenskiyin-gorev-suresi-sona-erdi-simdi-ne-olacak-1083996981.html, (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
[5]Skorkin, K., “Is Zelensky’s Legitimacy Really At Risk?”, Carnegie, https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2024/03/is-zelenskys-legitimacy-really-at-risk?lang=en, (Erişim Tarihi: 22.05.2024).
