NATO Dışişleri Bakanları, 4 Nisan 2024 tarihinde örgütün 75. yıldönümünü kutlarken Genel Sekreter Jens Stoltenberg, ABD’ye Ukrayna Savaşı üçüncü yılına girerken müttefiklerine her zamankinden daha fazla ihtiyacı olduğunu söylemiştir. İttifakın 32 üye ülkesi, 3 Nisan 2024 tarihinde Brüksel’de gerçekleşen zirvede, Avrupa’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana yaşadığı en büyük çatışmada Rusya’ya karşı savaşmasına yardımcı olmak üzere Ukrayna’ya askeri yardımın koordine edilmesinde daha büyük bir rol üstlenmeyi ve Ukrayna konusunda birlik içinde olduğunu gösterme konusunda anlaşmıştır.[1]
NATO, Ukrayna’yı Trump’ın tekrar başkanlık koltuğuna oturması halinde gerçekleşebilecek olan “siyasi değişim rüzgarlarından” korumak amacıyla 100 milyar dolara varan beş yıllık bir askeri yardım paketi üzerinde çalışmaktadır. Zirveden önce basın açıklaması yapan NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, şu ifadelerde bulunmuştur:[2]
“Teklifin ayrıntılarına girmeyeceğim. Desteği daha sağlam, daha öngörülebilir hale getirmek amacıyla NATO çerçevesinde desteğimizi kurumsallaştırmanın yollarını tartışıyoruz. Bugün ve yarın yapılacak toplantıda nihai karar alınmayacak. Umarız fikir birliğine doğru ilerleyeceğiz ve ardından zirveye kadar bir anlaşmaya varacağız.”
Bu teklifin Donald Trump’ın ABD’de başkan seçilmesi olasılığına karşı önlem olup olmadığı sorusuna Stoltenberg, şu yanıtı vermiştir:[3]
“Bu teklifi tartışmamızın nedeni, savaş alanındaki durumu görmemizdir. Ukrayna’da durumun ne kadar zorlu olduğunu görüyoruz. Bu nedenle NATO müttefiklerinin yaptığı her şeyi memnuniyetle karşılıyoruz. Aynı zamanda daha fazlasını yapmamız gerektiğini de görüyoruz. Ukraynalıların daha fazla desteğe ihtiyaçları var ama aynı zamanda daha öngörülebilir ve uzun vadeli desteğe de ihtiyaçları var.”
Ukrayna Misyonu önerisi, Biden yönetiminin Kasım ayındaki başkanlık seçimleri öncesinde Cumhuriyetçi aday Donald Trump’ın açıkça karşı çıktığı 60 milyar dolarlık Ukrayna askeri destek paketi için Kongre’den onay alma mücadelesi verdiği bir dönemde gelmiştir. Birçok aktör; bu çıkmazı, ABD’nin Kiev’e yönelik politikasının Trump başkanlığında nasıl değişeceğinin habercisi olarak görmektedir. NATO müttefikleri, Rusya’nın Ukrayna güçlerine karşı üstünlük sağlayarak sahada inisiyatifi yeniden ele geçirdiği Ukrayna’daki çatışmanın durumundan endişe duyarken bu tasarı hazırlanmıştır. Diplomatlar, ABD’nin 100 milyar dolarlık paketteki payının, askıya alınan ikili yardım paketinden önemli ölçüde daha az olacağını belirtmiştir. Finansmanın yapısı konusunda tartışmalar sürerken, bazıları NATO’nun ortak bütçesini finanse etmek için kullanılan yöntemin kullanılmasını istemektedir ki bu ABD’nin 16 milyar dolardan biraz daha fazlasını sağlaması anlamına gelmektedir.[4]
ABD merkezli medya şirketi Politico, Bakanların bu tasarı karşısında farklı tepkiler verdiğini aktarmıştır. Adını açıklamadığı bir diplomata dayanarak, bazı bakanların fikri duyduklarında “gözlerini devirdiğini” ve bu tutarın tam olarak nereden geldiğiyle ilgili sorular sorduğunu kaydetmiştir. NATO’nun bu yöndeki girişiminin AB’nin savunma alanındaki planlarını olumsuz etkileyebileceği vurgulanan haberde, “Bazı Batı Avrupa ülkeleri, NATO’ya bu kadar çok para ve güç vermenin AB’nin savunmada daha büyük bir rol oynama çabalarını baltalayacağından endişe ediyor.” denmiştir.
Politico, Genel Sekreter Stoltenberg’in teklifinin detaylar açısından pek çok soruyu gündeme getirdiğini ve en önemli sorunun da yardımın yeni fonlardan mı yoksa mevcut programlardan tahsis edilen fonlardan mı sağlanacağıyla ilgili olduğunu eklemiştir. Diplomatlar, finansman konusundaki tartışmanın henüz çok erken bir aşamada olduğu uyarısında bulunarak, Stoltenberg’in teklifinde yer alan miktarı kamuoyuna açıklamayı reddettiğine işaret etmişlerdir. Toplantıda en kararlı itiraz da Kremlin’le ilişkilerini bozmamak için elinden geleni yapan Macaristan’dan gelmiştir. Macaristan Dışişleri Bakanı Péter Szijjártó, NATO’nun sadece bir savunma ittifakı olduğunda ısrar etmiştir. Szijjártó toplantı öncesinde yaptığı açıklamada “Macaristan, NATO’yu bir saldırı ittifakına dönüştürecek her türlü öneriyi reddedecektir zira bu ciddi bir tırmanma tehlikesine yol açacaktır. Bu, Macaristan’ın savaşı değil, NATO’nun da savaşı değil.” demiştir.[5]
NATO’nun Ukrayna için 100 milyar dolarlık yeni bir yardım fonu kurma planlarına Kremlin’den tepki gecikmemiştir. Gazetecilerin konuya ilişkin sorularını yanıtlayan Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov, NATO’nun Ukrayna’daki çatışmaya müdahil olduğunun altını çizerek “Rusya-NATO ilişkileri, fiilen doğrudan çatışma düzeyine indi.” demiştir. NATO’nun gerçek yüzünü göstermeye devam ettiğini, zira NATO’nun ABD tarafından öncelikle Avrupa kıtasında bir çatışma aracı olarak kurgulandığını, tasarlandığını, kurulduğunu ve kullanıldığını vurgulayan Kremlin Sözcüsü, “NATO, bu bağlamda işlevlerini yerine getirmeye devam ediyor, ancak yaşananlar hiçbir şekilde kıtanın güvenliğine, öngörülebilirliğine ve istikrarına katkıda bulunmuyor, aksine istikrarı bozan bir faktör görevi görüyor.” ifadelerini kullanmıştır.
Sonuç olarak, yaklaşan ABD seçimleriyle alakalı olarak, Batılı güçlerin dönüşen ve çatışan siyasi kampları çerçevesinde Ukrayna konusu önemini en üst seviyede korumaktadır. ABD’de iktidarın merkez-sağcı Trump’a geçmesi durumunda Ukrayna’ya verilecek desteğin önünün kesileceğini öngören küreselci liberal demokratlar, Ukrayna’ya sağlamaya devam etmek istedikleri finansmanı güvence altına almak istemektedir. Cephede son aylarda açık bir şekilde moral üstünlüğüne sahip olan Rusya’nın işini daha fazla zorlaştırıp bu “yıpratma savaşı”na dönmüş olan çatışmayı kendi çıkarları doğrultusunda biraz daha sürdürme isteklerinin en yeni girişimi, NATO’nun 75. yılını kutladığı zirvede yeni bir Ukrayna fonu önerisi olmuştur.
[1]Gray, A., “NATO marks 75 years anniversary with show of unity as Ukraine war grinds on”, Reuters, https://www.reuters.com/world/ministers-mark-75-years-nato-discuss-more-support-ukraine-2024-04-03/, (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
[2] “NATO’da bazı bakanlar, Ukrayna için 100 milyar dolarlık fon kurma fikrini duyunca gözlerini devirdi”, Sputnik, https://anlatilaninotesi.com.tr/20240404/natoda-bazi-bakanlar-ukrayna-icin-100-milyar-dolarlik-fon-kurma-fikrini-duyunca-gozlerini-devirdi-1082456370.html, (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
[3] Aynı yer.
[4]Foy, H., “Nato plans $100bn ‘Trump-proof’ fund for Ukraine”, Financial Times, https://www.ft.com/content/254c3b86-2cb9-4c71-824b-dacacbbc9871 (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
[5]Lau, S., et al., “NATO ministers’ doubts, fears and eye-rolls over €100B Ukraine plan”, Politico, https://www.politico.eu/article/nato-foreign-ministers-doubts-fears-eye-rolls-e100b-ukraine-plan/, (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
