Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, 22 Şubat 2024 tarihinde France 24 kanalına verdiği röportajda, ülkesinin Rusya liderliğindeki Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) üyeliğini dondurduğunu açıklamıştır.[1] Paşinyan, bu kararın, Moskova’nın birkaç ay önce Ermeni vatandaşlarına açıkça hükümetini devirme çağrısı yapmaya başlamasının ardından geldiğini ve kendisine yönelik karşı propaganda tufanının hiç durmadığını söylemiştir.
Paşinyan Hükümeti uzun zamandır KGAÖ’yü Ermenistan’ın karşı karşıya olduğu “güvenlik sorunlarına yanıt verememekle” eleştirmektedir. Ermeni yetkililer, 2020 yılında Karabağ’a konuşlandırılan Rus barış güçlerini, Azerbaycan’ın Eylül 2023 tarihinde gerçekleştirdiği ve Bakü’nün otuz yıldır etnik Ermenilerin kontrolünde olan ayrılıkçı bölgenin kontrolünü yeniden ele geçirmesiyle sonuçlanan Yıldırım Harekâtı’nı durduramamakla suçlamıştır.[2]
Moskova, askerlerinin müdahale yetkisi olmadığını savunmuş ve Paşinyan’ın daha önce Azerbaycan’ın egemenliğini kabul ederek bölgedeki ayrılıkçı yönetimin çöküşüne zemin hazırladığını söylemiş ve suçlamaları reddetmiştir. Yine de Paşinyan, Kasım 2023 tarihinde Minsk’te düzenlenen KGAÖ Zirvesi’ne katılmayı reddetmiş ve daha sonra televizyonda yayınlanan bir soru-cevap oturumunda Erivan’ın Belarus, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın da dahil olduğu örgütteki üyeliğinin devamına ilişkin herhangi bir kararın Ermenistan’ın “kendi devlet çıkarlarına” dayanacağını söylemiştir.
Moskova ve Erivan’ın arasının açılması ışığında Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan, 7 Mart 2024 tarihinde yaptığı açıklamada, Ermenistan’ın uzun süredir Erivan’ın uluslararası Zvartnots Havalimanı’nda konuşlanmış olan Rus “barış güçlerine” artık ihtiyacı olmadığını ifade etmiştir.[3] Mirzoyan, Rus birliğinin ayrılması talebinin sadece havalimanında konuşlu olanları kapsadığını ve şu anda Rus askerlerinin Ermenistan’ın Türkiye ve İran sınırlarındaki görev yerlerini terk etmeleri gibi bir planın olmadığını da sözlerine eklemiştir.
Başbakan Paşinyan, 12 Mart 2024 tarihinde yaptığı basın açıklamasında, ülkesinin Rusya’ya 1992 yılından beri havalimanında konuşlanmış bulunan- sınır muhafızlarını çekmesi için 1 Ağustos 2024 tarihine kadar süre verdiğini açıklamıştır. Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov da Ermeni tarafının kararını bir mektupla kendilerine bildirdiğini doğrulamıştır. Peskov, ilgili Rus ve Ermeni taraflarının şu anda konuyla ilgili “temaslarda” bulunduklarını söylemiştir.[4]
Ermenistan, Rusya ve KGAÖ’yle arasına mesafe koyarken eş zamanlı olarak da Avrupa Birliği (AB) ve NATO’yla olan diyaloğunu da artırmaktadır. Ermenistan Dışişleri Bakanı Ararat Mirzoyan, 9 Mart 2024 tarihinde TRT World’e verdiği bir röportajda, Ermenistan’ın Rusya’yla artan gerilim ortamında Batılı ülkelerle bağlarını güçlendirmek amacıyla Avrupa Birliği’ne üyelik başvurusunda bulunmayı düşündüğünü açıklamıştır.[5]
Ermenistan’ın Batı’yla ilişkilerini güçlendirmesi, Moskova yönetimi tarafından ağır şekilde eleştirilmesine neden olmaktadır. 2024 yılının Mart ayının ilk haftasında yaptığı açıklamada Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Erivan’ın Moskova’dan uzaklaşmaya ve Batı’ya yakınlaşmaya devam etmesi halinde Rusya’nın Ermenistan’la ilişkilerini ciddi bir şekilde “yeniden gözden geçireceği” uyarısında bulunmuştur:[6]
“Ermeni Hükümeti, Erivan’a kur yapan bölge dışı ülkelere güvenmeye karar verdi ve Ermenistan, Rusya’yla ilişkilerini ve bölgemizde oluşturulan entegrasyon yapılarını yıktığı sürece tüm sıkıntılarında ona yardım etme sözü verdi. Batı bunu gizlemiyor. Gelecekteki ilişkilerimizle ilgili herhangi bir açıklama veya duyuru yapmalarını yasaklayamayız. Eğer Ermeni halkının görüşü buysa, bırakın Erivan yönetiminin yeni politikası da bu olsun. 1991 yılından bu yana Ermenistan’ın Rusya’yla ilişkilerinde tamamen yanlış bir yol izlediğini söylemek siyasi olarak oldukça iddialı bir ifadedir. Eğer bu, halkın görüşüne dayanan bir değerlendirmesiyse, o zaman bu, Rus-Ermeni ilişkilerinde çok şeyi yeniden gözden geçirmeyi gerekli kılar. Erivan’ın nihai kararının ne olacağının resmi olarak teyit edilmesini bekliyoruz.”
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova da 5 Nisan 2024 tarihinde yapılması planlanan Ermenistan-AB-ABD toplantısının, Washington ve Brüksel’in açıkça “Rus karşıtı tavrı” nedeniyle endişe verici olduğunu ifade etmiştir. Zaharova, bu tür toplantıların bölge ülkelerinin çoğunda endişe yarattığını, zira amacın Azerbaycan ve Ermenistan arasında barışı sağlamak değil, “Batı’nın son derece yıkıcı yaklaşımlarını Güney Kafkasya’ya daha fazla sokmak, bölgede yeni bölünme hatları yaratmak, bölge ülkelerini Rusya karşıtı politikaları tatbik etmeye zorlamak, bu ülkelerin Moskova’yla asırlık bağlarını yok etmek, mevcut bölgesel güvenlik ve ekonomik işbirliği mekanizmalarını baltalamak” amacına hizmet ettiğinin altını çizmiştir.[7]
Rusya, her fırsatta Ermenistan’ı “Batı’nın oyununa alet olmama” konusunda uyarmaktadır. Rusya’dan beklediğini bulamayan Ermenistan ise Güney Kafkasya jeopolitiğinde Azerbaycan, Türkiye ve Rusya üçgeninde ezilmemek adına gitgide daha fazla Batı’ya yakınlaşmaktadır. Öte yandan Batı da Rusya’yı Ukrayna üzerinden yıpratmaya çalıştığı gibi Güney Kafkasya’da da “Rusya karşıtı” bir mevzi oluşturma çabasındadır. Ermenistan’la güvenlik kaygıları bağlamında işbirliği anlaşmaları ve ortak tatbikatlar düzenleyen NATO ülkeleri, eş zamanlı olarak da Gürcistan’a AB üyelik adaylığı statüsü vermiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana yer yer çekişmeler yaşansa da genel olarak Rusya’nın etki alanı olarak görülen Güney Kafkasya, güncel jeopolitik bağlamda yeni bir önem kazanmıştır.
[1]“Pashinian Says Armenia Freezes Membership In Russian-Led Security Alliance”, Radio Free Europe, https://www.rferl.org/a/armenia-pashinian-csto-frozen/32832200.html, (Erişim Tarihi: 29.03.2024).
[2] Aynı yer.
[3] Ostiller, N., “Armenia asks Russian ‘peacekeepers’ stationed at Yerevan’s airport to leave”, Kyiv Independent, https://kyivindependent.com/armenia-asks-russian-peacekeepers-stationed-at-yerevans-airport-to-leave/, (Erişim Tarihi: 29.03.2024).
[4]“Deadline Set For Russian Border Guards To Leave Yerevan Airport”, Azatutyun, https://www.azatutyun.am/a/32858718.html, (Erişim Tarihi: 29.03.2024)
[5] Basmat, D., “Armenia considering applying for EU membership amid growing tensions with Russia”, Kyiv Independent, https://kyivindependent.com/armenia-considering-applying-for-eu-membership-amid-growing-tensions-with-russia/, (Erişim Tarihi: 29.03.2024).
[6] “Russia Warns Of Response To Armenia’s Tilt To West”, Azatutyun, https://www.azatutyun.am/a/32847225.html (Erişim Tarihi: 29.03.2024).
[7]“Zaharova: Ermenistan, Batı’nın Kafkasya’daki tehlikeli planları için bir araç haline getiriliyor”, Sputnik, https://sputniknews.com.tr/20240328/zaharova-ermenistan-batinin-kafkasyadaki-tehlikeli-planlari-icin-bir-arac-haline-getiriliyor-1082157181.html, (Erişim Tarihi: 29.03.2024).
