Uluslararası ilişkiler, ilk siyasal örgütlenmelerin ortaya çıktığı zamandan beri devletlerin rekabetine şahitlik etmiştir. En temelinde insan ilişkilerine dayanan uluslararası ilişkiler, insanlar arasındaki rekabetin ve insani duyguların devlet sistemlerine sirayet etmesiyle insan doğasının bir yansıması olarak incelenmeye başlanmıştır.
21. yüzyıl, bir insan özelliği olarak artan rekabet ve çekişmenin küresel anlamda belki de en etkili olduğu yüzyıl olarak dikkat çekmektedir. Zira 2002 yılında Çin’in Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olmasıyla Pekin ve Washington arasında başlayacak olan ekonomik rekabetin temelleri atılmış oldu. Artık ekonomisinin daha fazla Çin karşısında açık vermesine dayanamayan Amerika Birleşik Devletleri (ABD), 2018 yılında Çin’e karşı bir ticaret savaşı başlatmıştır.
Ticaret savaşlarının etkisi, sadece ekonomi sahasında kendini göstermemiş, takip eden süreç içerisinde dış politika ve askeriye alanlarında da etkili olmaya başlamıştır. Böylelikle ABD-Çin arasında vuku bulan anlaşmazlık, topyekûn bir rekabete dönüşmüştür.
Uluslararası ilişkilerin geldiği son durum içerisinde Vietnam gibi denge politikasını dış politikasının temel taşı olarak kullanan devletler, bir devletin tarafını seçip tamamen o devletle ilişkilerine önem vermek yerine karşıt taraflar arasında çok vektörlü bir dış politika izleyerek uluslararası sistem içerisinde manevra alanlarını arttırmaya çalışmaktadırlar. Bu bağlamda Vietnam, ulusal diplomasi anlayışı olan “Bambu Diplomasisi” ile çok vektörlü bir dış politika izlemektedir.
Vietnam dış politikasının denge unsuru üzerine kurulu bir yapıya sahip olması, ülkenin ABD ve Çin arasında daha rahat hareket etmesine olanak sağlamaktadır. Nitekim Vietnam, ABD ile güçlü ticari ilişkilere sahipken Çin’le de ekonomik ve siyasi anlamda genel olarak olumlu ilişkilere sahiptir. Örneğin 2022 yılının 11 ayı boyunca Vietnam tarafından ABD’ye gerçekleştirilen ihracat bir önceki yıla göre %18’lik bir artış göstererek 101,5 milyar dolara ulaşmıştır.[1] Vietnam’ın ABD’den gerçekleştirdiği ithalat ise 11,3 milyar dolar bandında kalmıştır.[2] Aynı dönem içerisinde Çin’den gerçekleştirilen ithalat miktarı 177,89 milyar dolar[3] bandına ulaşırken Çin’e gerçekleştirilen ihracat ise 146,96 milyar dolar[4] olarak ölçülmüştür. Görüldüğü gibi Vietnam’ın hem ABD hem de Çin’le ticari ilişkileri azımsanamayacak düzeydedir.
Ekonomik ilişkilerde durum bu şekilde iken Vietnam, siyasi ilişkilerinde de denge unsuru üzerine kurulu bir politika izlemektedir. Bu durumun en bariz örneklerinden bir tanesini 25 Haziran 2023 tarihinde ABD Uçak Gemisi USS Ronald Reagan’ın Vietnam’a gerçekleştirdiği ziyaret oluşturmaktadır. Söz konusu gemi, 2018 yılından bu yana ilk kez Vietnam’ı ziyaret etmiştir.[5] Bu sırada Vietnam Başbakanı Pham Minh Chinh, Çin Başbakanı Li Qang’ın daveti üzerine resmi ziyaret için Pekin’e varmıştır.[6] Bu durum Vietnam dış politikasının yansıtması açısından önemlidir. Medyaya yansıyan haberlere göre ABD Başkanı Joe Biden, 10 Eylül 2023 tarihinde Vietnam’a bir ziyaret düzenlemeyi planlamaktadır.[7] Washington’un açıklamalarına bakıldığında bu ziyaret, Vietnam ve ABD arasında diplomatik ilişkilerin geliştirilmesini amaçlamaktadır. Ancak ziyaretin sadece bu amaçla gerçekleştirildiğini düşünmemek gerekir. Zira Vietnam son dönemde deniz yetki alanları ve sınır sorunları nedeniyle Çin ile çeşitli sorunlar yaşamaktadır.
Bu noktadan hareketle Vietnam’ın bahse konu ziyaret sayesinde Çin’le yaşanan mevcut sorunlar kapsamında ABD’yi denge unsuru olarak kullanacağı ileri sürülebilir.
ABD-Çin arasındaki rekabetin de ötesinde Honoi Hükümeti, bölgesel anlamda da işbirliklerine önem vermekte ve ekonomik gelişime katkı sunmaktadır. Nitekim Laos, Kamboçya ve Vietnam, 43. ASEAN Zirvesi’nin oturum aralarında üçlü görüşmeler gerçekleştirmiş ve ekonomik ilişkilerde işbirliğinin arttırılması konusunda mutabık kalmışlardır. Üç ülkenin de Kuşak ve Yol Projesi katılımcı ülkesi olduğu göz önüne alındığında, Vietnam’ın bu elverişli ortamı ekonomik gelişim ve ticaret açısından verimli bir alan olarak gördüğü ileri sürülebilir.
Neticede bir insan özelliği olarak rekabet, devletlere oradan da uluslararası ilişkiler sistemine sirayet etmiştir. Bu durumdan zarar görmeden kendi ulusal çıkarlarını korumak isteyen gelişmekte olan devletler, denge politikası temelinde yükselen dış politikaları ile varlıklarını sürdürmektedirler. Zira bir Kore atasözünün de dediği gibi “Balinalar kavga ederken karidesler ezilir!”. Bu bağlamda Vietnam’da kavga eden balinalar arasında ezilmektense çok vektörlü dış politika anlayışı ile varlığı sürdürmek ve ulusal çıkarlarını en üst düzeye çıkarmak istemektedir. Küresel rekabetin yanında bölgesel işbirliğine de oldukça önem veren Honoi Hükümeti’nin “Bambu Diplomasisi” sayesinde ilerleyen süreç içerisinde bölgesel ve küresel işbirliklerini çeşitlendireceği öngörülebilir.
[1] Trường Lăng, “Export-Import of Vietnam Set a New Record İn 2022, Unlocking Tremendous Potentials İn İnternational Trade.”, Viettonkin, https://t.ly/_L8HF, (Erişim Tarihi: 02.06.2023):
[2] “US–Vietnam Trade Ties: Challenge Ahead”, Journal of Indo Pacific Affairs, https://t.ly/nT1VD, (Erişim Tarihi: 02.06.2023).
[3] Khanh Vu, “Vietnam Posts Record 2022 Trade Surplus with U.S. As China Deficit Rises”, Zawya, www.zawya.com/en/world/china-and-asia-pacific/vietnam-posts-record-2022-trade-surplus-with-us-as-china-deficit-rises-xfwumvob, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
[4] “China Exports to Vietnam”, Trading Economics, tradingeconomics.com/china/exports/Vietnam, (Erişim Tarihi: 02.06.2023).
[5] “US’s Ronald Reagan Aircraft Carrier Arrives İn Vietnam’s Danang”, Aljazeera, www.aljazeera.com/news/2023/6/25/uss-ronald-reagan-aircraft-carrier-arrives-in-vietnams-danang, (Erişim Tarihi: 25.06.2023).
[6] “Li Qiang Holds Talks with Prime Minister of Vietnam Pham Minh Chinh”, Embassy of the People’s Republic of China in United Arab Emirates, http://ae.china-embassy.gov.cn/eng/zgyw/202306/t20230630_11105948.htm, (Erişim Tarihi: 26.06.2023).
[7] “Biden To Visit Vietnam Next Month as Washington Seeks Closer Ties”, Reuters, www.reuters.com/world/biden-visit-vietnam-meet-key-leaders-september-white-house-says-2023-08-28/, (Erişim Tarihi: 29.08.2023).
