Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan, her biri farklı stratejik önemlere sahip üç Orta Asya devletidir. Son zamanlarda geliştirdikleri iyi ilişkiler bağlamında kazan-kazan politikalarıyla uluslararası arenada isimlerinden söz ettirmeye başlamışlardır. Jeopolitik açıdan bakıldığında üç ülke, bölgesel istikrarın sağlanmasında ve ulaşım ağlarıyla Orta Asya’nın bölgesel taşımacılığında önemli roller oynamaktadırlar.
Bu üç ülke arasındaki işbirliği sayesinde kara, demir, deniz ve hava ulaşımının geliştirilmesi ve transit potansiyelin arttırılması hedeflenmektedir. Taraflar, ihraç edecekleri ürünlerde hızlı ve sorunsuz transit sağlamasını amaçlamaktadırlar. Bu konu, karşılıklı ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Bu koridorun hızlı ve etkili olması, lojistik anlamda ülkelere büyük katkılar sağlayacaktır.
Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat, 4 Ağustos 2023 tarihinde üçlü zirveye ev sahipliği yapmıştır. Türkmenistan Cumhurbaşkanı Sayın Serdar Berdimuhamedov, Tacikistan Cumhurbaşkanı Sayın İmamali Rahman ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, üçlü görüşmeler sırasında önemli noktalara değinmişlerdir.[1] Her fırsatta ikili ve çok taraflı ilişkilerin önemine dikkat çeken liderler; güvenlik, ekonomi, kültür ve bilim alanlarında işbirliğini güçlendirmek için bir araya gelmiş ve çeşitli anlaşmalara imza atmışlardır. Taraflar, bölgesel ve uluslararası platformlar aracılığıyla birlikteliklerini iyileştirme sürecine girmişlerdir. Bu zirve, ilk kez gerçekleştirilmiş ve çok sayıda toplantı organize edilmiştir.
Dostluk, iyi komşuluk, kültür, medeniyet ve ortak tarih gibi konularda ülkeler birlikteliğini her fırsatta yenilemektedirler. İlişkilerin geliştirilmesi sayesinde güvenlik ve kalkınmanın artması, hedeflenen konuların başında gelmektedir. Orta Asya’da çok yönlü ilişkilerin geliştirilmesi sürekli gündemdedir. Bu sayede karşılıklı yarar sağlayan ve ilişkileri destekleyen projelerde üç ülke iletişim halindedir. Anlaşmalar sayesinde kalkınmanın yalnızca bu üç ülke etrafında değil, tüm Orta Asya halkları nezdinde ve ortak çıkarlar çerçevesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
Liderler, petrol ve gaz konularını içeren görüşmeler de gerçekleştirmişlerdir. Ortaklıkların her alanda artmasını destekleyerek yeni fırsat ve koşulların oluşturulması için büyük çaba göstermektedirler. Görüşülen bir diğer konu da barışın ve istikrarın sağlanması olmuştur. Terörizm, yolsuzluk ve her türlü ayrılıkçı hareketin önlenmesi, yasadışı göç, siber suç ve insan kaçakçılığı gibi önemli konularda işbirliğine varılmıştır.
Sınır bölgelerinde ticaretin arttırılması, ülkelerin çıkarları açısından oldukça önemlidir. Buradan hareketle inşaat işletmeleri, tekstil atölyeleri ve kimyasal maddelerin üretimiyle ilgili işbirliğine varılmıştır. Ayrıca taraflar, tarım ürünleri pazarını genişleterek ürünlerini farklı bölgelere ihraç etmeyi arzulamaktadırlar.
Görüşmede bir diğer önemli konu ise Amuderya Nehri’nin su kaynaklarının kullanımı olmuştur. Ülkeler bu konu üzerinde titizlikle çalışma gerçekleştirmişlerdir. Biyolojik çeşitliliğin korunması ve ilerleyen dönemlerde ortaklığın kurulması noktasında anlaşmaya varılmıştır. Mevzu bahis konuya ek olarak çölleşme, iklim değişikliği ve buzulların erimesi gibi hayati konularda ortaklaşa karar alınmıştır. İnşa halinde olan hidroelektrik tesislerin kullanımı, ülkelerin çıkarlarına uygun görüşülmüş ve bu konuda çeşitli adımlar atılmıştır.[2] Su sıkıntısı çekilmemesi açısından atılan bu adımla birlikte bölge ülkelerinin çevresel etmenlere dikkat ettiği görülmektedir.
Bölge ülkelerinin fayda sağlayabilmesi adına altyapı projelerinin geliştirilmesi üzerine de görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu, uzun vadeli işbirliğinin devam ettirilmesi noktasında atılan stratejik bir adım olmuştur.
Anlaşmaya varılan diğer maddeler şunlardır:[3]
- Kültürel ve insani alanlarda birlikteliğin geliştirilmesi için yüksek öğretim kurumları, medya, sanat ve kültür dernekleri gibi bölümlerle iyi ilişkiler geliştirilmesi,
- Tarımsal sanayi ve sürdürülebilir iklim politikalarının desteklenmesi,
- Enerji alanında ortak faaliyet olanaklarının değerlendirilmesi, 2023 yılının ikinci yarısında petrol, gaz ve elektrik sektörlerinde işbirliğini görüşmek üzere enerji bakanları seviyesinde toplantıların yapılması.
Sonuç olarak üç ülke arasında gerçekleştirilen anlaşmalar sayesinde Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan, Orta Asya’daki stratejik önemlerini bir kez daha kanıtlamışlardır. Her alanda işbirliğini destekleyen bu üç ülke, bölgedeki diğer aktörlere de örnek olmaktadırlar. Bu anlaşmalarla birlikte özellikle su, enerji ve ulaşım alanlarında kritik başarılara imza atılmıştır. Anlaşmalar, bölgesel ve küresel birliğin sağlanmasında önemli rol oynamaktadır. Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan, enerji, ulaşım ve ticaretin yönlendirilmesinde belirleyici aktörler olarak Orta Asya’da varlıklarını sürdürmektedirler. Zaman içinde farklı alanlarda diğer ülkelerle işbirliğinin gelişmesi muhtemeldir.
[1] “Лидеры Туркменистана, Таджикистана и Узбекистана подвели итоги саммита в Ашхабаде”, Central Asia News, https://centralasia.news/23246-lidery-turkmenistana-tadzhikistana-i-uzbekistana-podveli-itogi-sammita-v-ashhabade.html (Erişim Tarihi:09.08.2023)
[2] “Бердымухамедов, Рахмон и Мирзиёев подвели итоги саммита в Ашхабаде”, SNG Today, https://sng.today/ashkhabad/31231-berdymuhamedov-rahmon-i-mirzieev-podveli-itogi-sammita-v-ashhabade.html, (Erişim Tarihi:09.08.2023).
[3] “Лидеры Туркменистана, Таджикистана и Узбекистана подвели итоги саммита в Ашхабаде”, a.g.e., (Erişim Tarihi:09.08.2023).
