Orta Asya coğrafyasında bölgesel entegrasyon konusunda önemli gelişmeler yaşanmaktadır. Bölge ülkelerinin birbirleriyle olan ilişkilerindeki yapıcı tutumları, uluslararası alanda da dikkat çekmektedir. Sınır sorunları konusunda çözüm odaklı yaklaşımların geliştirilmesi, ortaklıkların güçlendirilmesi ve işbirliği anlaşmalarının arttırılması gibi hadiselerin yaşandığı bir süreç cereyan etmektedir. Bu kapsamda Özbekistan’ın bölge devletleriyle geliştirdiği bağların ve barışçıl duruşun ön plana çıktığı söylenebilir.
Nitekim Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, 26-27 Ocak 2023 tarihlerinde Kırgızistan’a bir ziyaret gerçekleştirmiştir.[1] Söz konusu ziyaret, Orta Asya’da bölgesel entegrasyonun sağlanması ve ilişkilerin güçlendirilmesi konusundaki en yeni gelişme niteliğindedir. Yapılan görüşmeler neticesinde Kırgızistan ve Özbekistan sınırının belirlenmesi konusu da resmiyete kavuşturulmuştur. Sınır sorunlarının nihayete erdirilmesi hususunda Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov şu ifadeleri kullanmıştır:[2]
“Bu gerçekten tarihi bir olay. Diyaloga ve sınır sorunları için karşılıklı olarak kabul edilebilir çözümler aramaya hazır olduğumuzu gösterdik.”
Taraflar arasında uzun yıllardır sorun teşkil eden, bölgesel güvenliği ve istikrarı etkileyen bu problemin çözülmesi; ikili ilişkilerde olduğu kadar bölge dengelerinde de pozitif etki yaratmıştır. Son ziyaretle zirveye çıkan ilişkiler, bölgesel işbirliği dinamiğinde yeni bir aşamaya da işaret etmektedir.
Taşkent-Bişkek münasebetlerinin gelişmesinin yanı sıra ziyaretin kendisi başlı başına önem taşımaktadır. Oysa 2000-2017 yılları arasında taraflar arasında lider düzeyinde bir ziyaret gerçekleşmemiştir. Dolayısıyla 2017 yılının Eylül ayındaki ziyaretiyle Sayın Mirziyoyev, 17 yıl aradan sonra Kırgızistan’a giden ilk Özbekistan Cumhurbaşkanı olmuştur.[3] Bu nedenle de mevzubahis ziyaret vesilesiyle iki ülke arasında yeni bir sayfanın açıldığı söylenebilir. Dönüm noktası niteliğindeki bu adımın ardından farklı sebeplerle karşılıklı ziyaretler gerçekleşmiştir. 2022 yılının Haziran ayında düzenlenen 4. Orta Asya Liderler Toplantısı da bunlardan biridir. Bölge liderlerini bir araya getiren toplantı vesilesiyle Sayın Mirziyoyev de Çolpan-Ata’ya gitmiştir.[4]
Bu anlamda bölgesel düzeyde gerçekleştirilen toplantıların Özbek-Kırgız yakınlaşmasında olumlu bir atmosfer yarattığını söylemek mümkündür. Ayrıca Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve Türk Devletleri Teşkilatı da taraflar arasındaki etkileşimi arttırmıştır. Örneğin 2022 senesinin Eylül ayında Özbekistan’da düzenlenen 22. ŞİÖ Liderler Zirvesi’nde Çin, Kırgızistan ve Özbekistan, Demiryolu Hattı Projesi için üçlü işbirliği anlaşması imzalamıştır. Bişkek ile Taşkent arasındaki bağlara etki eden bir unsur da salgın döneminde gösterilen yakınlık ve yardımlaşmadır. 2020 yılında Özbekistan, Kırgızistan’a tıbbi ekipman ve ilaçlardan oluşan insani yardım göndermiş ve bu durum, ikili münasebetlerdeki gelişmeyi hızlandırmıştır.[5]
Diğer taraftan Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Hattı’nın geliştirilmesi, bölgesel bağlantısallık ve işbirliği dinamikleri açısından da oldukça mühimdir. Projenin yeniden canlandırılmasında etkili olan en önemli unsurlardan biri; Taşkent-Bişkek hattındaki diplomatik münasebetlerin artmasıdır. Bunun yanı sıra projenin tamamlanması konusundaki kararlılık da Rusya-Ukrayna Savaşı sebebiyle yaşanan krizler ve tedarik sorunları da etkili olmaktadır.[6] Projenin aciliyet kazanmasına sebebiyet veren bu hususlar, tarafların daha çok bir araya gelmesini sağlamaktadır. İlerleyen süreçlerde de ortak mekanizmaların geliştirilmesine yönelik adımlar atılabilir. Nitekim Kırgızistan Dış Politika Dairesi Başkanı Muratbek Azımbakıev, planların tartışılması için farklı formatlarda ikili müzakereler gerçekleştirileceğinden bahsetmiştir.[7] Bu da Taşkent-Bişkek hattındaki stratejik ortaklık ilişkisinin derinleşeceğine işaret etmektedir.
Ziyaret sırasındaki görüşmelerde, Kambarata HES-1 Projesi’nin inşasına yönelik projelerin uygulanmasında birlikte çalışmaya devam edileceği de teyit edilmiştir. Kambarata HES-1, Kırgızistan’daki Kambarata Hidroelektrik Santrali’ni birlikte inşa etme girişimidir. Projeyle Orta Asya’ya elektrik sağlanacak ve bölgenin su ihtiyacının karşılanması noktasında mühim bir adım atılacaktır. Bu konuda tarafların imzaladığı bir yol haritası da mevcuttur.[8] Sayın Mirziyoyev’in ziyareti sırasında da projenin uygulanmasına yönelik bir yatırım anlaşması imzalanmıştır. Ayrıca taraflar, Kırgızistan’daki Chatkal Nehri de dahil olmak üzere küçük hidroelektrik santrallerinin inşası konusunda mutabakata varmıştır.[9]
Diplomasi, siyaset, ekonomi ve güvenlik gibi birçok alanda olumlu gelişmelerin kapısını aralayan Özbek-Kırgız Ortaklığı, yeni süreçleri de beraberinde getirebilir. Bölge ülkelerinin yeni bir bölgesel ekonomik işbirliği modelinin oluşturması yolunda ilerlemesi, bu gelişmelerden biri olarak görülebilir. Çünkü iktisadi işbirliği ve ticaretin yanı sıra artık ekonomik entegrasyon hamlelerinden söz edilmektedir. Kambarata HES-1 Projesi’yle bölgenin hidroelektrik potansiyeli de müşterek biçimde kullanılacaktır. Bu durum, ortak bir enerji piyasasının oluşturulması anlamına gelmektedir. Ancak işbirlikleri, bununla sınırlı kalmamaktadır. Zira atılan adımlar, Orta Asya ekonomisinin dünya pazarındaki görünürlüğünü ve rekabet gücünü de arttıracak potansiyeldedir.[10] Dolayısıyla proje, sadece ülkeler arasındaki küçük bir işbirliği anlamına gelmemektedir ve çok daha stratejik etkilere sahiptir.
Orta Asya coğrafyasının son dönemlerde daha fazla öne çıkması, bölge ülkeleri arasında yaşanan gelişmelerle taçlandırılmaktadır. Kırgızistan ile Özbekistan arasındaki sınır sorunlarının çözülmesi, ortak projelerin geliştirilmesi ve işbirliği mekanizmalarının arttırılması, bölgesel ve küresel etkiler yaratmaktadır. Söz konusu durum gelinen noktada bölgeyi farklı bir aşamaya taşımaktadır. Aynı zamanda Orta Asya’nın yeni bir kimlik kazandığına da şahit olunmaktadır. Hızla gelişen bölgesel entegrasyon, bu coğrafyayı uluslararası alanda önemli bir model haline getirmektedir.[11] Güvenlik konusunda da önemli adımlar atma çabaları vardır. Bu da bölgenin istikrarını arttırma amacına hizmet etmektedir.
Bu anlamda Özbekistan-Kırgızistan ilişkilerinde “altın çağ” olarak nitelendirilebilecek dönemlerin yaşanması vesilesiyle bölgesel entegrasyonda yeni bir aşamaya geçilmekte, iktisadi işbirliğinde yeni bir model ortaya çıkmakta, güvenlik sorunlarının çözülmesi sağlanmakta, ortak projeler geliştirilmekte ve siyasi diyalog derinleşmektedir.
[1] “President Mirziyoyev Starts His State Visit to Kyrgyzstan”, Aki Press, https://akipress.com/news:692769:President_Mirziyoyev_starts_his_state_visit_to_Kyrgyzstan/, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[2] “Kyrgyzstan, Uzbekistan Finalize Border Delimitation”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/kyrgyzstan-uzbekistan-finalize-border-delimitation/2799015, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[3] “Pannier: Uzbeks, Kyrgyz Cooperating to Level Unthinkable 10 Years Ago”, Intellinews, https://www.intellinews.com/pannier-uzbeks-kyrgyz-cooperating-to-level-unthinkable-10-years-ago-268449/, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[4] “Fourth Consultative Summit of the Leaders of Central Asian States in Kyrgyzstan Laid Out a Joint Vision and Multiple Initiatives on Better Regional Aligning Against External Shocks”, News Central Asia, https://www.newscentralasia.net/2022/07/22/fourth-consultative-summit-of-the-leaders-of-central-asian-states-in-kyrgyzstan-laid-out-a-joint-vision-and-multiple-initiatives-on-better-regional-aligning-against-external-shocks/, (Erişim Tarihi: 01.02.2023).
[5] “Uzbekistan to Help Kyrgyzstan Build Two Hospitals Specialized in Treating Patients with Infectious Diseases”, Kun.uz, https://kun.uz/en/news/2020/11/18/uzbekistan-to-help-kyrgyzstan-build-two-hospitals-specialized-in-treating-patients-with-infectious-diseases, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[6] “China-Kyrgyzstan-Uzbekistan Railway Back to Life”, Asia Times, https://asiatimes.com/2023/01/china-kyrgyzstan-uzbekistan-railway-back-to-life/, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[7] “Mirziyoyev Lands in Kyrgyzstan for Long Delayed State Visit”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2023/01/mirziyoyev-lands-in-kyrgyzstan-for-long-delayed-state-visit/ , (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[8] “Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan Birlikte Hidroelektrik Santrali İnşa Edecek”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/kazakistan-kirgizistan-ve-ozbekistan-birlikte-hidroelektrik-santrali-insa-edecek/2781497, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[9] “Uzbek-Kyrgyz Summit, Indicator of New Trends in Central Asia”, The Korea Herald, https://www.koreaherald.com/view.php?ud=20230201000837&np=1&mp=1, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[10] Aynı yer.
[11] Aynı yer.
