Kırgızistan ile Tacikistan, post-Sovyet ülkeleri olarak aralarında sınır ve su gibi çeşitli konularda uzlaşmazlık bulunan devletlerdir. Çeşitli dönemlerde taraflar arasında silahlı çatışmalar yaşanmakta ve bölgesel istikrar sekteye uğramaktadır. Bu durum devletler arasında güvensizliğe neden olmakla birlikte bölgede güvenlik ikilemine de sebebiyet vermektedir.
Bu süreçte devletlerin izledikleri politikalardan biri dünya gündeminde ve sanayi savunmasında en çok konuşulan teknolojilerden silahlı/silahsız insansız hava araçlarını (S/İHA) satın almak ve ulusal imkanlarla üretimini gerçekleştirmek olmuştur. Zira sahada çatışmaların ve savaşların seyrini değiştiren silahlar, ülkelere önemli bir psikolojik üstünlük sağlamaktaydı. Bununla birlikte dünya gündeminde S/İHA’ların düşük maliyetlerine rağmen ağır kayıplar verdirmesi önemli bir avantaj sağlamaktaydı.
Bu noktada Kırgızistan ve Tacikistan da S/İHA satın almaya yönelmiştir. Bu durum bölgedeki tansiyonunun ve güvensizliğin derinleşeceği tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Ancak 2022 yılının Eylül ayında yaşanan son çatışma sonrasında gerek bölge dinamiklerinde gerekse de küresel bazda yaşanan değişim ve dönüşüm, tarafların askeri kuvvet kullanımına başvurmasının önünü kesmiştir.
2022 yılının Eylül ayında yaşanan çatışmanın ardından Kırgızistan’ın izlediği dış politika ve Rusya’nın sürece yönelik açıklamaları neticesinde Tacikistan, barışçıl yollara daha yoğun bir şekilde yönelmiştir. Bu kapsamda sınırların belirlenmesi amacıyla hem başkentler hem de sahadaki görevliler de dahil olmak üzere çeşitli kurumlar arasında çeşitli seviyelerde sürekli bir şekilde temaslar ve toplantılar gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Neticede ise tarafların sorunların çözülmesi noktasında gösterdikleri güçlü irade sayesinde sınırların belirlenmesi amacıyla çalışmalar hızla devam etmektedir.
Tarafların askeri güç kullanmak yerine barışçıl araçlara önem vermelerinin ilk nedeni şiddetle sorunların çözülmeyeceğini anlamalarıdır. İkinci olarak bölgedeki çatışmalar hem iki devleti hem de Orta Asya’yı istikrarsızlaştırmaktadır. Orta Asya, güvenli ve istikrarlı bir kalkınma amacıyla ikili sorunları barışçıl yollarla çözmeyi ilke olarak benimsemiştir. Bu bağlamda bölgesel aktörlerin gerek Bişkek gerekse de Duşanbe üzerinde barış yapmaları için baskı yaptıkları söylenebilir. Ayrıca çatışmalar ve askeri güç kullanımı iki devlet ekonomisi üzerinde önemli bir maaliyeti beraberinde getirmektedir. Güvenlik ikileminin ve çatışmalarda yaşanan kayıpların neden olduğu zarar, olası bir zaferin cazibesini azaltmaktadır.
Diğer yandan çatışmalar, bölgedeki terör, radikal ve ayrılıkçı tehdit kaynaklarının bölgede daha kolay varlık göstermesine neden olacaktır. Bilindiği gibi, Afganistan bölgedeki en önemli tehdit üslerinden biridir. Bölgede yaşanan bir çatışma çeşitli terör örgütlerinin etkisini arttırma potansiyeli taşımaktadır. Örneğin Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nden (KGAÖ) yapılan açıklamaya göre, Devletü’l Irak ve’ş Şam’ın (DEAŞ) sözde Horasan Emirliği’nin (ISKP) Afganistan’da Tacikistan sınırına yakın bir bölgede üstlenmiştir.[1] Olası bir şiddetli ve sürekli çatışma, ISKP’nin bölgeye sızmasını ve kalıcı hale gelmesini kolaylaştırırken, bu durum Duşanbe yönetimi için daha büyük bir tehdit arz etmektedir.
Son olarak 2 Mayıs 2023 tarihinde İnsan Hakları İzleme Örgütü, 14-17 Eylül 2022 tarihleri arasında Kırgız ve Tacik güvenlik güçleri arasında yaşanan çatışmaların sivillere nasıl bir zarar verdiğine dair “When We Moved, They Shot” başlıklı bir rapor yayınlamıştır. Raporda örgüt Kırgızistan ile Tacikistan arasında yaşanan çatışmalar sırasında iki tarafında savaş suçu işlediğini savunulmaktadır.[2] Örgüt, çatışmalar sırasında iki taraftan güvenlik güçlerinin de sivillere saldırdığını ve bu noktada savaş suçu izlendiğine dikkat çekmiştir. Ayrıca raporda çatışmalar sırasında en ağır bedelin bölge halkı tarafından ödendiği dile getirilmiştir.[3]
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün yayınladığı raporun Bişkek ve Duşanbe üzerindeki baskıyı daha da arttırdığı söylenebilir. Bunun üzerinde taraflar, olası bir çatışmada şiddeti azaltmak üzere çeşitli adımlar atmıştı. Önceki dönemlerde yaşanan çatışmalar nedeniyle taraflar, diğer ülkelerin ve bölgesel aktörlerin etkisiyle doğrudan bir iletişim hattı kurmuştu. İkincisi ve özellikle rapordan sonraki dönemde Bişkek ve Duşanbe yönetimleri, S/İHA kullanımına dair karar almışlardır. Bu bağlamda Kırgızistan yönetiminin 24 Mayıs 2023 tarihinde yaptığı açıklamada tarafların ortak sınırlarda insansız hava aracı kullanılmaması konusunda anlaştıkları duyurulmuştur. Söz konusu anlaşma konvansiyonel silahlar noktasında nadir görülen bir gelişmedir.[4] Ancak bu durum taraflar arasında yeni anlaşmaların ön adımı olarak kabul edilebilir.
Yapılan anlaşma, bölgesel ve ikili ilişkiler bazında önemli bir gelişmedir. Bunun günümüzde, yani tansiyonun düşük olduğu bir dönemde kabul edilmesi normaldir. Ancak olası bir çatışma sırasında ve özellikle büyük kayıplara uğrayan tarafın S/İHA’ları kullanma ihtimali bulunmaktadır. Bu nedenle yeni bir çatışmada S/İHA kullanımı, taraflar arasında son dönemde inşa edilen güvene ve işbirliği adımlarına zarar verecektir. Bu kapsamda imzalanan anlaşma, bölgesel istikrar için önemli olmakla birlikte sürdürülebilir işbirliği için yeni bir çatışmanın engellenmesi büyük önem taşımaktadır. Neticede ise S/İHA’ların “dehşet dengesi” benzeri bir özellikle bölgesel yakınlaşmaya yol açtığı söylenebilir.
[1] “6500 ISIS-K Terrorists Operating in Afghanistan: CSTO Chief”, BNN, https://bnn.network/conflict-defence/6500-isis-k-terrorists-operating-in-afghanistan-csto-chief/, (Erişim Tarihi: 26.05.2023).
[2] “When We Moved, They Shot: Laws of War Violations in the September 2022 Kyrgyzstan-Tajikistan Border Conflict”, Human Rights Watch, https://www.hrw.org/sites/default/files/media_2023/05/kyrgyzstan_tajikistan0523en.pdf, (Erişim Tarihi: 26.05.2023).
[3] “Kyrgyzstan/Tajikistan: Apparent War Crimes in Border Conflict: Justice Needed for Lethal Attacks on Civilians”, Human Rights Watch, https://www.hrw.org/news/2023/05/02/kyrgyzstan/tajikistan-apparent-war-crimes-border-conflict, (Erişim Tarihi: 26.05.2023).
[4] “Kyrgyzstan, Tajikistan Agree Not to Use Drones in Border Areas”, The Defense Post, https://www.thedefensepost.com/2023/05/25/kyrgyzstan-tajikistan-drones-border/, (Erişim Tarihi: 26.05.2023).
