Rusya, Ukrayna Savaşı hasebiyle enerji kaynakları ihracı konusunda Asya pazarına yönelmiştir. Bu konuda en çok öne çıkan aktör ise Orta Asya ülkeleriyle birlikte Çin’dir. Taraflar arasında savaş öncesi dönemde de enerji alanında işbirlikleri ve ortaklıklar yapılmıştır. Lakin savaşla birlikte başlayan yeni dönemde, bu alandaki işbirliğinin derinleştirilmesine yönelik çalışmalarda bulunulmaktadır.
13 Haziran 2023 tarihinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, doğalgaz arzının Rusya’dan Çin’e Uzak Doğu yoluyla ihraç edilmesine izin veren hükümetler arası bir anlaşmayı onaylayan bir yasayı imzalamıştır.[1] Mevzubahis anlaşma, Pekin-Moskova enerji işbirlliğinde yeni bir sürece işaret etmektedir. 2023 yılının Ocak ayında da taraflar arasında gaz boru hattının sınır ötesi bölümü de dahil olmak üzere Uzak Doğu güzergahı üzerinden Rusya’dan Çin’e gaz arzı için işbirliği şartlarını tanımlayan bir anlaşma imzalanmıştır. Bahse konu yeni gelişme de bu anlaşmanın devamı olarak nitelendirilebilir.
Uzak Doğu güzergahı, iki ülke arasındaki enerji ortaklığı ve ticaretinde önemli rol oynamaktadır. Gazprom tarafından yapılan bir açıklamaya göre, Uzak Doğu Rotası Projesi’nin, tam kapasiteye ulaştığında Rusya’nın Çin’e boru hattı gazı arz miktarını her yıl 10 milyar metreküp arttırması beklenmektedir.[2] Bu da iki ülke arasındaki derinleşen bağların göstergelerinden biridir.
Öte yandan Pekin ve Moskova yönetimleri, Sibirya Gücü-2 Rusya-Çin doğalgaz boru hattı müzakereleri devam etmektedir. Bununla birlikte iki ülke arasındaki doğalgaz işbirliği, sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) teminini de içeren alternatif rotalarla çeşitlendirilmektedir. Dolayısıyla taraflar arasındaki doğalgaz akışı da artmaktadır. Rusya, Orta Asya vasıtasıyla Çin’e daha fazla doğalgaz iletmeyi amaçlamaktadır. Zira Avrupa’ya transfer artık zordur. Bu sebeple Moskova da Asya coğrafyasına yoğunlaşmıştır.
Rusya ve Çin arasındaki enerji ortaklığı, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın getirdiği atmosferden etkilenmiştir. Lakin savaş öncesinde de taraflar, ortaklıklarını arttırma adımları atmıştır. Örneğin; 2022 yılının Şubat ayında, savaş başlamadan hemen önce, Rusya Çin’e doğalgaz tedarik etmek için 30 yıllık bir anlaşma imzalamıştır. Anlaşmayla, Rus enerji şirketi Gazprom’un Çin Ulusal Petrol Şirketi’ne 2026 yılına kadar yılda 10,0 milyar metreküp (bcm) ek gaz tedarik etmesi kabul edilmiştir.[3] Taraflar arasında benzer bir başka anlaşma da 2014 yılında yapılmıştır.
İki ülke arasında düzenlenen Rusya-Çin Enerji İş Forumu da Pekin-Moskova münasebetlerinin enerji temelinde ilerlemesinde büyük rol oynamaktadır. Rusya Başbakan Yardımcısı Alexander Novak, 29 Kasım 2022 tarihinde düzenlenen forum münasebetiyle yaptığı bir açıklamada, Moskova’nın Pekin’le enerji sektöründe geniş kapsamlı işbirliği arayışında olduğunu belirtmiştir. Novak konuyla ilgili şu ifadeleri kullanmıştır:[4]
“Çin, petrol ve gaz sektöründeki en önemli ekipman üreticilerinden biridir. Rusya’daki projeler için petrol ve gaz ekipmanı tedariki konusunda halihazırda yakın bir işbirliği var. Hem Çin’de hem de Rusya’da kullanılabilecek ekipmanları ortaklaşa geliştirip üretmeyi planlıyoruz.”
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping de Rusya’yla geliştirilen enerji işbirliğini “mihenk taşı” olarak nitelendirmiştir.[5] Aynı zamanda Avrupa’nın Rusya’dan yapılan ithalatı durdurma yönündeki hamlesi, Çin’in Rus petrolündeki indirimlerden faydalanmasını da beraberinde getirmiştir. Bu da ikili arasındaki enerji işbirliğinde yeni gelişmelerin önünü açmıştır, denilebilir. Çin, 2014 yılı sonrasında Rusya’ya yönelik uygulanan kısıtlamalardan da faydalanmış ve Rus enerji projelerindeki yatırımlarına ivme kazandırmıştır. Bu bakımdan, gelinen noktada ulaşılan işbirliğinin ve yakınlığın temellerinin bahse konu dönemlerde atıldığı ifade edileblir.
Rusya, Çin’le olan enerji işbirliğini ve ticaretini Orta Asya ülkeleri üzerinden geliştirmeye çalışmaktadır. Kazakistan ve Özbekistan’a yaptığı üçlü gaz birliği önerisi de bu bağlamda değerlendirilebilir. Mevzubahis öneri, Rusya’nın Orta Asya’ya ihracatını ve buradan da Çin’e ihracatını arttırmayı hedeflemiştir. Böylece Moskova, Orta Asya üzerinden dolaylı bir Rusya-Çin ortaklığına kapı aralamak istemiştir.
Bununla birlikte Çin’in artan enerji ihtiyacı da ikili ortaklığın güçlendirilmesindeki önemli faktörlerdendir. Pekin’in artan ihtiyacına paralel olarak Rusya ile olan ortaklığının da gelişeceğini ifade etmek mümkündür. Önümüzdeki on yılda Çin’in enerji tüketiminde doğalgazın rolünün artacağı tahmin edilmektedir. Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu tarafından yayınlanan bir belgeye göre Çin, birincil enerji tüketimindeki doğalgaz oranını 2030 yılına kadar yaklaşık %15’e çıkarmayı planlamaktadır.[6] Komşu ülke olmaları ve aralarındaki çeşitli işbirliği sektörlerindeki gelişmelerle birlikte Rusya ve Çin arasındaki enerji ihracının da artacağı söylenebilir.
Sonuç itibarıyla, hem Çin hem de Rusya, aralarındaki enerji işbirliğinin profilini yükseltmekten yanadır. Daha yakın bağlar kurmak, verimli ve kazançlı alışveriş yapmak ve yeşil enerji kaynaklarının geliştirilmesi noktasında ikili arasındaki enerji ortaklığının güçlendirileceği öngörülebilir. Zira enerji ortaklığı, Pekin-Moskova ekonomik işbirliğinin temel ve kritik alanlarından biri olarak görülmektedir. Bu doğrultuda ilerleyen dönemlerde Orta Asya ülkelerinin de dahil olduğu çeşitli işbirliği mekanizması çabalarının artması da beklenebilir. Bununla birlikte Pekin, Moskova’ya tamamen bağımlı olmamak için de temkinli adımlar atmaya gayret etmektedir. Bu konuda işbirliği çeşitliliğine önem vermekte ve çok aktörlü-çok boyutlu politika izlemektedir.
[1] “Putin Ratifies Agreement With China on Gas Supplies Cooperation”, TASS, https://tass.com/economy/1631287, (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
[2] “GT Voice: China-Russia Gas Cooperation Conducive to Intl Energy Security”, Global Times, https://www.globaltimes.cn/page/202306/1292602.shtml, (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
[3] “The State of China-Russia Cooperation Over Natural Gas”, IISS, https://www.iiss.org/publications/strategic-comments/2023/the-state-of-china-russia-cooperation-over-natural-gas/, (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
[4] “Russia Pursuing Extensive Energy Cooperation with China: Deputy Premier”, AA, https://www.aa.com.tr/en/politics/russia-pursuing-extensive-energy-cooperation-with-china-deputy-premier/2751087, (Erişim Tarihi: 17.06.2023).
[5] “Russia, China Look to Increase Energy Cooperation Amid Western Sanctions”, SP Global, https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/oil/112922-russia-china-look-to-increase-energy-cooperation-amid-western-sanctions,
[6] “GT Voice: China-Russia…”, a.g.m.
