Rusya-Ukrayna Savaşı, enerji dengelerinde derin bir etki meydana getirmiş ve birçok ülkenin enerji politikasını şekillendirmiştir. Bilhassa Avrupalı ülkelerin Rusya’yla olan münasebetlerinde enerji konusunun oynadığı rol, bahse konu ülkelerin acil ve yeni politikalar üretmesini gerektirmiştir. Bu noktada yeni alternatiflere yönelen Batılı aktörler, Orta Asya’nın enerji zengini ülkelerine yönelmiştir. Son bir yıllık süreçte gerek ikili diyalog gerekse Avrupa Birliği (AB) kapsamında yürütülen ilişkilerin ivmesi artmıştır.
Bu doğrultuda Avrupa’da, Orta Asya’nın enerji kaynaklarıyla öne çıkan ülkelerinden olan Kazakistan’a karşı ilgi de yoğunlaşmıştır. Son zamanlarda da Kazakistan ile AB arasındaki bağların derinleştiği ve güçlendiği görülmektedir. İşbirliği alanları çeşitlenmekte ve artmaktadır. Enerji ilişkileri bağlamında da çeşitli gelişmeler yaşanmaktadır.
24 Mayıs 2023 tarihinde yaptığı açıklamada Kazak petrol boru hattı işletmecisi KazTrransOil, Kazakistan’ın Rusya’nın Druzhba Boru Hattı üzerinden 100 bin ton petrolünü Almanya’ya taşımayı planladığını duyurmuştur. Bu alışveriş, 2023 yılı başında ilan edilen, Almanya’ya 300.000 ton petrol teslim etmeye yönelik planın bir parçasıdır.[1] Dolayısıyla plan çerçevesinde aşama aşama gelişmeler katedildiği görülmektedir.
Bahsi geçen oran, 2023 yılının Şubat-Nisan döneminde Druzhba aracılığıyla Almanya’ya teslim edilen 90.000 ton Kazak ham petrolünden daha fazladır. KazTransOil, 2023 yılının Şubat ayında Almanya’ya Druzhba aracılığıyla 20.000 ton ham petrol göndermiştir. Aynı yılın Nisan ayında ise 100.000 ton ham petrol teslim etmeyi planlamış; ancak yalnızca 50.000 ton tedarik etmiştir.[2]
2023 senesinin Şubat ayında gerçekleştirilen tedarikle birlikte Alman rafinerileri için Rus tedarikinin yerini alma süreci başlamıştır. Druzhba Hattı, bu anlamda kritik bir öneme sahiptir. AB, Rusya’ya karşı çeşitli yaptırımlar uygulamaktadır. 5 Aralık 2022 tarihinden itibaren de deniz yoluyla Rus petrolü alımını durdurma sözü verilmiştir. Lakin Druzhba Boru Hattı yaptırımlardan muaftır.[3]
Söz konusu hattı önemli ve stratejik kılan bir unsur da petrolün Almanya’ya gitmesi için Rusya’nın izninin gerekmesiydi ki Moskova’nın buna müsaade ettiği görülmektedir. Dünyanın en büyük ham petrol boru hattı ağlarından olan Druzhba hattı aracılığıyla, petrol ihracat anlaşmalarının arttırılması ve geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu noktada Astana yönetimi, Alman pazarına ihracatı, temel önceliklerinden biri haline getirebilir.
Rusya-Ukrayna Savaşı hasebiyle başlayan enerji krizi çerçevesinde, Rus enerji kaynaklarına alternatif üretme çabasındaki AB karşısında Kazakistan önemli bir fırsat elde etmiştir. Astana, Batılılaşma politikası çerçevesindeki adımlarının yanı sıra enerji işbirliği aracılığıyla da Avrupa nezdindeki ağırlığını arttırmaktadır. Bu da ilerleyen dönemler için yeni ortaklıkların kurulması ve bilhassa enerji sektöründeki gelişmelerin ikili ilişkilerde belirleyici faktör olarak öne çıkması anlamına gelmektedir.
AB ülkelerinden Kazakistan’a yapılan ziyaretlerin artması, enerji işbirliklerinde yeni anlaşmaların ve müzakerelerin gündeme gelmesi de Astana’nın uluslararası politikadaki önemini arttırmıştır. Örneğin Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock’un 2022 yılının Ekim ayında enerji ve altyapı sektörlerinde uzmanlardan oluşan bir heyetle birlikte Kazakistan ve Özbekistan’a yaptığı ziyaret bu konuda son derece mühim bir gelişme olarak yorumlanabilir.[4]
15 Mayıs 2023 tarihinde ise Kazakistan Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Murat Nurtleu ile AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Joseph Borrell bir araya gelerek bir görüşme gerçekleştirmiştir.[5] Bu görüşmede başta enerji olmak üzere ulaşım ve lojistik, dijitalleşme, sivil havacılık, madencilik ve madenlerin kullanımı alanlarında işbirliğini ilerletmeye yönelik adımlar ele alınmıştır. 2022 yılında Kazakistan’daki AB yatırımları da %23 artarak 12,5 milyar dolara ulaşmıştır.[6]
Bununla birlikte yalnızca petrol değil; yeşil enerji konusunda da Kazakistan’ın Avrupa için kilit öneme sahip bir aktör olacağı görülmektedir. Kazakistan ve İngiltere, nadir toprak elementleri üzerine ortak çalışmalar yapmaktadır. Aynı zamanda enerji inovasyonu kapsamında Almatı’da bir enstitü kurma projesi de bulunmaktadır. Dünyanın en büyük uranyum üreticisi olan Kazakistan, birçok açıdan cezbedici özelliğe sahiptir. Nadir toprak zincirlerini çeşitlendirme adımları atan Avrupa da bu noktada Kazakistan’la olan bağları geliştirme eğilimindedir.[7]
2022 yılının Kasım ayında ise AB ile Kazakistan arasında yeşil hidrojen ve hammadeler konusunda stratejik ortaklık imzalanmıştır. Güvenli ve sürdürülebilir bir hammadde ve rafine malzeme tedarikinin geliştirilmesini sağlamayı amaçlayan anlaşma, Avrupa Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen ve Kazakistan Başbakanı Alikhan Smailov tarafından imzalanmıştır.[8] AB, yeşil ve temiz enerji hedeflerine ilişkin planlar doğrultusunda Kazakistan’la ilişkilerine büyük ehemmiyet atfetmektedir. Astana da mevcut durumdan oldukça memnun görünmekte ve ortaklıkları geliştirme konusunda gayretli olduğu görülmektedir.
Enerji ilişkilerinin Kazakistan ile Avrupa ülkeleri arasındaki münasebetlerde kilit faktörlerden olacağı anlaşılmaktadır. Bilhassa Almanya’yla yapılan petrol tedarik anlaşmaları, bu noktada önem taşımaktadır. Ayrıca İngiltere’yle de yeşil enerji temelli işbirlikleri yapılmaktadır. Kurumsal olarak da AB-Kazakistan münasebeetleri yükselen bir ivmeye sahiptir. Ticaret ve yatırımlardaki artışlar da dikkat çekmektedir. Taraflar arasındaki çıkar temelli işbirliğinin gelişerek ilerleyeceği öngörülmektedir. İngiltere’nin bölgedeki birincil ticaret ortağı konumunda olan Kazakistan’ın Almanya’yla petrol konusunda; yatırım ve ticaret boyutunda Fransa’yla ve çoklu işbirliği kapsamında AB’yle ortaklıklarını derinleştireceği öngörülebilir.
Sonuç olarak Kazakistan, hem iç reformları ve demokratik gelişim süreciyle hem de dış politikada izlediği enerji ve yatırım temelli işbirlikleriyle uluslararası alandaki stratejik konumunu pekiştirmektedir. Berlin-Astana hattındaki petrol alışverişi ve diğer Avrupalı ortaklarla yürütülen ekonomik merkezli diyaloglar, geleceğe yönelik süreçlere dair de ipuçları barındırmaktadır. Bu anlamda Rusya-Ukrayna Savaşı’nın Kazakistan’a prestij ve ekonomik işbirliğini geliştirme avantajı sağladığı söylenebilir. Avrupa ülkeleri de Rusya’nın enerji alanındaki baskınlığını dengelemek adına girdikleri bu yolda, Kazakistan’ın girişimlerini olumlu karşılamaktadır. Dolayısıyla karşılıklı çıkar birliğine ve kazanca dayalı bir ilişki dinamiğinin ortaya çıktığı ve bu dengeyi koruyarak münasebetleri geliştirmek için işbirliği olanaklarının çeşitlendirileceği söylenebilir. Ayrıca Astana’nın farklı alanlardaki girişimlerini destekleyen bir Avrupa’nın görüleceği ifade etmek de mümkündür.
[1] “Kazakhstan Sends First Batch of Oil to Germany via Druzhba Pipeline”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2023/02/kazakhstan-sends-first-batch-of-oil-to-germany-via-druzhba-pipeline/, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[2] “Kazakhstan Plans to Send 100,000 Tonnes of Crude to Germany via Druzhba Pipeline in May 2023”, Reuters, https://www.nasdaq.com/articles/kazakhstan-plans-to-send-100000-tonnes-of-crude-to-germany-via-druzhba-pipeline-in-may, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[3] “UPDATE 1-Kazakhstan to Send 100,000 T of Crude to Germany via Druzhba in May”, Reuters, https://www.reuters.com/article/kazakhstan-oil-exports-idUSL1N37L1P2, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[4] “Kazakhstan’s Druzhba Prospects: Central Asian Oil to Supply Europe?”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2023/04/kazakhstans-druzhba-prospects-central-asian-oil-to-supply-europe/, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[5] “EU HR Borrell meets Minister of Foreign Affairs of Kazakhstan”, Newsroom, https://newsroom.consilium.europa.eu/events/20230515-eu-hr-borrell-meets-minister-of-foreign-affairs-of-kazakhstan, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[6] “Kazakhstan and EU Take Steps to Reinforce Partnership”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2023/05/kazakhstan-and-eu-take-steps-to-reinforce-partnership/, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[7] “Kazakhstan Could be Key to Europe’s Energy Transition”, Emerging Europe, https://emerging-europe.com/news/kazakhstan-could-be-key-to-europes-energy-transition/, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
[8] “EU Signs ‘Strategic Partnership’ with Kazakhstan on Green Hydrogen, Raw Materials”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/energy/news/eu-signs-strategic-partnership-with-kazakhstan-on-green-hydrogen-raw-materials/, (Erişim Tarihi: 25.05.2023).
