Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Orta Asya ülkeleri, bağımsız aktörler olarak uluslararası alandaki yerlerini almıştır. Egemenliklerini kazanan bölge ülkeleri, komşu devletlerle bağ kurarak ortaklıklarını geliştirmiştir. Bahse konu olan ülkelerden biri de Çin’dir. Bölge ülkeleri, zamanla Pekin’le olan bağlarını güçlendirmiş ve işbirliği alanlarını çeşitlendirmiştir. Yükselen güçlü bir ekonomiye sahip olan Çin, bölge ülkelerinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Bu süreçte ön plana çıkan aktörlerinden biri de Kırgızistan’dır.
Çin, çeşitli doğal kaynaklara sahip olsa da ekonomik kalkınmasını ve büyümesini sürdürülebilir kılmak için diğer devletlerle olan ilişkilerini güçlendirmek istemektedir. Dolayısıyla Bişkek, Moskova’nın yanı sıra Pekin’le de stratejik düzeyde iktisadi ve ticari ortaklıklar yürütmektedir.
Bu bağlamda Çin’in ülkedeki yatırımları da taraflar arasındaki münasebetleri geliştiren kritik bir faktördür.[1] Bu güçlü ekonomik bağlar, iki ülke arasında çeşitli sektörlerde yeni işbirliği fırsatları da oluşturmaktadır. Ayrıca ticaret, altyapı ve yatırım projeleri de önem taşmaktadır. Özellikle de Çin’in, Kırgızistan’ın Oş kentinde desteklediği demiryolu projesi, bölgesel ulaşım altyapısının geliştirilmesine büyük katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda Çin’in desteği, bölgesel işbirliği açısından da mühimdir.
Pekin ve Bişkek arasında 1992 yılında başlayan ikili istişarelerle birlikte sınır sorunlarının aşılması da gündeme gelmiştir. Nitekim taraflar arasında yapılan görüşmeler sonucunda 1996 yılına kadar 1.000 km’den uzun sınır hattı konusunda kısmi bir anlaşmaya varılmıştır.[2] Taraflar arasında 1999 senesinde formüle edilen ve 2002 yılında onaylanan anlaşmalarla sınır sorunu çözüme kavuşmuştur.
Mevzubahis anlaşma, sınırın nereye çizileceği konusunda net bir çözüm sunarak taraflar arasındaki münasebetlerin daha da gelişmesine olanak sağlamıştır.[3] Sınır anlaşmasının imzalanması, Kırgızistan ile Çin arasındaki iyi komşuluk ilişkilerinin temelini oluşturması bakımından da büyük önem taşımaktadır.
İki ülke arasında büyükelçilik düzeyinde ilk kez diplomatik ilişki ise 5 Ocak 1992 tarihinde kurulmuştur. Bu dönemden itibaren Çin ve Kırgızistan, dost ve komşu devletler olarak yeni bir ilişki sürecine girmiştir. Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) de ikili arasındaki işbirliğinin gelişmesinde ve ilişkilerin derinleşmesinde belirleyici rol oynamıştır. ŞİÖ aracılığıyla Kırgızistan-Çin hattında güvenlik ve ekonomik temelli ortaklık artmış ve farklı boyutlara ulaşmıştır.[4]
Diğer taraftan iki ülke arasındaki münasebetlerin gerçekleştirilen üst düzey ziyaretlerle de ivme kazandığını söylemek mümkündür. Bu kapsamda 2013 yılında Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Kırgızistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu ziyaretle, Pekin-Bişkek münasebetleri, “stratejik ortaklık” düzeyine ulaşmıştır.
2022 yılında ise Çin ile Kırgızistan arasındaki diplomatik ilişkilerin 30. yıldönümü kutlanmıştır. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, iki ülkenin karşılıklı saygı çerçevesinde kazan-kazan ilkelerine dayalı dostane işbirliği konusunda belirgin ilerlemeler kaydettiğini belirterek, ikili münasebetlerin ilerleyen yıllarda daha da gelişeceğine vurgu yapmıştır.[5]
30 Temmuz 2022 tarihinde de dönemin Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Kırgızistan Dışişleri Bakanı Ceenbek Kulubaev’le görüşmüştür. Yi, Çin-Kırgızistan ilişkilerinin her zaman güçlü olduğunu ve komşuluk diplomasisinde Kırgızistan’ın önemli bir ortak olarak ön plana çıktığını belirtmiştir. Ayrıca Çin’in Kırgızistan’ın egemenliği, güvenliği ve sosyal istikrarı için aldığı tedbirleri her zaman desteklediğini ve Kırgızistan’ın iç meselelerine müdahaleye karşı olduğunu vurgulamıştır. Bu görüşmenin ardından Çin, Kuşak-Yol Projesi kapsamındaki işbirliğini temel görev şeklinde kabul etmiştir. Bununla birlikte diplomatik bağların kuruluşunun 30. yıl dönümünü bir fırsat olarak değerlendiren Yi, Pekin’in Bişkek’le çalışmaya hazır olduğunu da belirtmiştir.[6]
Pekin-Bişkek hattında gelişen siyasi ve ekonomik ilişkiler, Çin’in Kuşak-Yol Projesi açısından da önemlidir. Bunun yanı sıra Pekin, diğer bölge ülkeleriyle de uzun vadeli ortaklıklar geliştirmeyi amaçlamaktadır. Sonuç olarak Çin-Kırgızistan ilişkilerinin seyri, bölgesel istikrar ve kalkınma açısından kritik öneme sahiptir. Bu yüzden de ikili ilişkilerin genişlemeye ve derinleşmeye devam edeceği öngörülebilir.
[1] “«Стратегическое партнерство» Кыргызстана и Китая в экономической сфере: перспективы и риски”, 7 Universum, https://7universum.com/ru/social/archive/item/5747, (Erişim Tarihi:22.02.2023)
[2] “Погранично-территориальные проблемы в китайско-центральноазиатских отношениях: решены окончательно и бесповоротно? Часть 2”, Centralny Avrazia, http://www.ceasia.ru/bezopastnost/129-2010-08-08.html, (Erişim Tarihi:22.02.2023).
[3] “China and Kyrgyzstan: Bilateral Trade and Future Outlook”, China Briefing, https://www.china-briefing.com/news/china-and-kyrgyzstan-bilateral-trade-and-future-outlook/, (Erişim Tarihi:21.02.2023)
[4] “Kyrgyzstan-China ties at the Highest Level in history: Kyrgyz President”, CGTN, https://news.cgtn.com/news/3d3d514e3049544f77457a6333566d54/share_p.html, (Erişim Tarihi:19.02.2023)
[5] “China, Kyrgyzstan are Good Neighbors, Partners, Friends: Foreign Ministry”, Global Times https://www.globaltimes.cn/page/202209/1274837.shtml, (Erişim Tarihi:19.02.2023)
[6] “Wang Yi Holds Talks with Kyrgyz Foreign Minister Jeenbek Kulubaev”, Hk, http://hk.ocmfa.gov.cn/eng/xjpzxzywshd/202207/t20220731_10730980.htm, (Erişim Tarihi:20.02.2023)
