Son zamanlarda iki Balkan ülkesi olan Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki ilişkilerde gerilimin arttığı görülmektedir. Aslında 2022 yılının Haziran ayında Sofya yönetiminin Üsküp’ün Avrupa Birliği’yle (AB) müzakerelere başlaması yönündeki vetosunu kaldırmasından sonra, taraflar arasındaki ilişkilerde kısmi bir iyileşme olmuştur. Bu bağlamda 2022 senesinin Haziran ayından 2023 yılının Ocak ayına kadar Kuzey Makedonya ile Bulgaristan arasındaki münasebetler nispeten iyi bir şekilde ilerlemiştir. Ancak son dönemde bu durum değişmektedir.
Taraflar arasındaki sorunların temeli; tarih, dil ve kimlik konularındaki anlaşmazlıklara dayanmaktadır. Bulgaristan, Makedoncanın Bulgar lehçesi olduğunu ve Makedon halkının köklerinin de Bulgar olduğunu iddia etmektedir. Sofya yönetimi, bir bakıma Yunanistan’ın Kuzey Makedonya’ya Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) üyelik sürecinde çıkardığı engellerin benzerini AB üyelik sürecinde çıkarmaktadır. İki ülke arasındaki bu sorunlar devam ederken; AB üyesi olan Bulgaristan, Kuzey Makedonya’nın birliğe üyeliği sürecinde bazı tavizler elde etmeye çalışmıştır.
Tüm bunlarla birlikte Sofya, Kuzey Makedonya’ya yönelik vetosunu kaldırarak bu ülkenin üyeliğine yeşil ışık yakmış olsa da bu gelişme, Üsküp’te muhalefetin ve halkın şiddetli tepkisine yol açmıştır. Kuzey Makedonya’nın hem muhalefetten hem de halktan bu kadar tepki alan bir kararı onaylamak istemesinin altında yatan nedenler, muhtemelen hükümetin AB’nin mali yardımlarından yararlanmak istemesi ve NATO üyeliğinin ardından Batı’yla entegrasyonun tamamlanması düşüncesidir.
Diğer taraftan 19 Ocak 2023 tarihinde kendisini Bulgar olarak nitelendiren ve bazı Makedonların provokatif olarak gördüğü Bulgar Kültür Kulüplerinden birinin çalışanı olan Hristijan Pendikov, Kuzey Makedonya’nın Ohri kentinde saldırıya uğramıştır. Bu saldırı, iki ülke arasındaki münasebetlerin gerilmesine yol açmıştır. Söz konusu saldırının ardından Pendikov, aldığı ciddi beyin hasarı neticesinde Bulgar Hükümeti’ne ait bir uçakla Sofya’ya nakledilmiştir. Bulgaristan Dışişleri Bakanı Nikolay Milkov ise Sofya’nın Kuzey Makedonya’daki Bulgarların haklarının korunmasından vazgeçmeyeceğini vurgulamıştır.[1]
Buna karşılık 23 Ocak 2023 tarihinde Kuzey Makedonya Cumhurbaşkanı Stevo Pendarovski, ülkesinin Güvenlik Konseyi’ni toplamış ve ardından hükümetten, Kuzey Makedonya’ya karşı faaliyet yürüttüğünü ve Rus İstihbarat Servisleriyle bağlantılı olduğunu söylediği birkaç Bulgar vatandaşının ülkeye girişini yasaklamasını isteyeceğini ifade etmiştir.[2]
Bu bakımdan Kuzey Makedonya’nın Bulgaristan’la olan gerilime ilişkin tutumu dikkate değerdir. Üsküp, Sofya’yla olan ilişkilerinin üçüncü taraflar vasıtasıyla bozulduğunu öne sürmektedir. Bu nedenle Avrupa’daki savaş konjonktürü de göz önünde bulundurulduğunda, Kuzey Makedonya’nın Rus karşıtlığından faydalanmak istediği ileri sürülebilir.
Öte yandan Bulgaristan, 25 Ocak 2023 tarihinde Üsküp Büyükelçisini ülkeye geri çağırmıştır. Milkov, Kuzey Makedonya’da değişim işaretleri görülene kadar bu durumun devam edeceğini belirtmiştir. Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanı Bujar Osmani ise Bulgaristan’ın söz konusu hamlesini orantısız olarak nitelendirmiştir. Üstelik Osmani, Sofya’nın kararının ülkenin 2023 yılının Nisan ayında seçimlere gitmesiyle bağlantılı olduğunu da iddia etmiştir.[3]
Anlaşılacağı üzere Bulgaristan, Kuzey Makedonya’daki Bulgar Kültür Kulüplerinin ülkede rahat bir şekilde faaliyet göstermesi konusuna önem vermektedir. Bu bakımdan Sofya ile Üsküp arasındaki ilişkilerin şekillenmesinde Kuzey Makedonya’daki Bulgar azınlığın varlığı mühimdir. Ayrıca Bulgaristan’ın seçim atmosferine girecek olması da bu konunun daha sık yer alabileceğine işaret etmektedir.
26 Ocak 2023 tarihinde ise Bulgaristan Cumhurbaşkanı Rumen Radev, AB Komisyonu Komşuluk ve Genişleme Komiseri Oliver Varhelyi’yle bir görüşme gerçekleştirmiştir. Radev, AB’yi Kuzey Makedonya’daki Bulgarların haklarının korunmasının ve güvenliklerinin sağlamasının garanti altına alınması için adım atmaya çağırmıştır.[4] Dahası Radev, Pendikov’a yönelik saldırının bir nefret suçu olduğuna dikkat çekmiş ve bunun Kuzey Makedonya’da Bulgarlara ve Bulgar olan her şeye karşı nefret aşılamaya yönelik yıllardır süren politikadan kaynaklandığını ileri sürmüştür.[5]
Bulgaristan, Radev’in ifadelerinden anlaşılabileceği gibi, Kuzey Makedonya’yla olan münasebetlerinde AB faktörünü yeniden devreye alacaktır. Böylece Sofya yönetimi, tıpkı geçmişte olduğu gibi Brüksel’i Üsküp’le olan sorunları noktasında bir baskı unsuru olarak kullanacaktır.
Ayrıca son zamanlarda Bulgaristan ile Kuzey Makedonya arasında gerginlik yaratan bir diğer konu da tarihsel mirasa ilişkindir. Üsküp yönetimi, 4 Şubat 2023 tarihinde en büyük kahramanı olarak nitelendirdiği Goce Delcev’in doğumunun 151. yıldönümünde yapılacak etkinliklerde ülkedeki güvenliğini arttırılmasını emretmiştir. Zira Delcev’i hem Bulgarlar hem de Makedonlar sahiplenmektedir.[6] Dolayısıyla Bulgaristan ile Kuzey Makedonya arasındaki tarihsel sorunlar, ilişkilerin şekillenmesinde rol oynamaya devam edecektir.
Kısaca özetlemek gerekirse; Bulgaristan, Kuzey Makedonya’ya yönelik vetosunu kaldırdıktan sonra, ikili ilişkilerde kısmi bir iyileşme olsa da bazı temel sorunlar devam etmektedir. Sofya, Üsküp’ten Bulgar Kültür Kulüplerinin ülkedeki varlığını güvence altına almasını talep etmektedir. Dolayısıyla Bulgaristan, Kuzey Makedonya’nın Bulgar azınlığa ilişkin politikasından rahatsızdır.
Neticede Kuzey Makedonya, söz konusu sorun karşısında Bulgar makamlarını memnun edecek adımlar atmadığı takdirde, ilerleyen süreçte AB üyeliği noktasında yeniden sıkıntılarla karşılaşabilir. Bu kapsamda Sofya, Üsküp’e karşı veto kartını tekrardan kullanabilir. Bununla birlikte taraflar arasındaki münasebetlere bir süre daha Kuzey Makedonya’daki “Bulgar Kültür Kulüplerinin” varlığı probleminin yön vereceği söylenebilir.
[1] “Bulgaria, North Macedonia Condemn Ethnic-Related Violence”, Associated Press, https://apnews.com/article/politics-european-union-northmacedonia-bulgaria-sofia-b503ae09a10b909dfd9ef9bcf6d376b3, (Erişim Tarihi: (28.01.2023).
[2] “North Macedonia Says Bulgaria Recall ‘Disproportionate’ As Balkan Tensions Bubble Over”, Radio Free Europe Radio Liberty, https://www.rferl.org/a/north-macedonia-bulgaria-recall-balkan-tensions/32241269.html, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[3] Aynı yer.
[4] “President Radev: EU Should Guarantee the Security and Rights of Bulgarians in North Macedonia”, Bulgarian National Radio, https://bnr.bg/en/post/101770500/president-radev-eu-should-guarantee-the-security-and-rights-of-bulgarians-in-north-macedonia, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[5] “Rumen Radev: Hristiyan Pendikov Case is a Hate Cime”, Bulgarian National Radio, https://bnr.bg/en/post/101771111, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
[6] “Hero’s Memorial Day Further Inflames North Macedonia-Bulgaria Relations”, Balkan Insight, https://balkaninsight.com/2023/01/25/heros-memorial-day-further-inflames-north-macedonia-bulgaria-relations/, (Erişim Tarihi: 28.01.2023).
