3 Ocak 2023 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) arasında İkili Savunma İşbirliği Anlaşmasının imzalandığı duyurulmuştur.[1] Konuyla ilgili olarak GKRY Milli Muhafız Ordusu Komutanı Korgeneral Demokritos Zervakis, Twitter’dan yaptığı paylaşımda şu ifadeleri kullanmıştır:[2]
“İlk İkili Savunma İşbirliği Programımızın imzalanmasından memnuniyet duyuyoruz. Gelişen ve karşılıklı olarak birbirini güçlendiren bir ilişki giderek genişliyor. Devamı gelecek.”
GKRY ile ABD arasındaki bu gelişme hem Doğu Akdeniz’in jeopolitiği bakımından hem de Kıbrıs Adası’nın durumu için oldukça dikkat çekicidir. 2022 yılının başlarında ABD’nin EastMed Boru Hattı Projesi’nden çekilmesinin ardından GKRY ve ABD’nin enerji ilişkilerinin geleceği sorgulanırken; güvenlik bağlamında 2022 yılı içerisinde farklı hadiseler meydana gelmiştir.
GKRY-ABD ilişkilerinde yaşanan ilk değişimin güvenlik alanında olduğu ve 2018 yılında başladığı ifade edilebilir. 2018 senesinde Washington, 30 yılı aşkın süredir GKRY’ye uyguladığı silah ambargosunu kısmen kaldırmıştır.[3] Daha sonra ABD’den ikinci adım, 2022 yılında bu ambargonun tamamen kaldırılmasıyla gelmiştir. Elbette bu durum anlaşmazlıkların sürdüğü Kıbrıs Adas’ında ve genel olarak Doğu Akdeniz’de güvenlik paradigmalarını değiştirecek bir adım olarak algılanmıştır.
Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla küresel ve bölgesel güç pozisyonlarının yeniden şekillendiği bu dönemde ABD’nin belli başlı bölgelere odaklandığı ve bu bölgelerde ekonomi ve güvenlik bağlamında nüfuzunu arttırdığı görülmektedir. Asya-Pasifik ve Doğu Avrupa’nın yer aldığı bu bölgelere Doğu Akdeniz bölgesi de eklenebilir.
2022 senesi dahil olmak üzere son birkaç yılda ABD’nin bölgede katıldığı/gerçekleştirdiği askeri tatbikatların sayısı oldukça artmıştır. Bu askeri tatbikatlara ABD’nin ve GKRY’nin müttefikleri olan Yunanistan, İsrail, Mısır ve Fransa gibi ülkeler de katılmıştır. Buna ek olarak dünyada sayıca az olan uçak gemileri Doğu Akdeniz’de, başta Girit Adası olmak üzere Yunan adalarına konuşlanmıştır[4] ve son dönemde ABD’nin Yunanistan’ın hem kuzeyini hem de adalarını silahlandırdığı görülmektedir.[5]
GKRY’nin bundan sonra ABD’den silah alabilmesi, adada var olan silahlanma yarışının daha da artması anlamına gelecektir. GKRY, söz konusu silah ambargosunun sürdüğü sürece, ordusunu modernleştirmek ve askeri envanterini çeşitlendirmek için İsrail ve Rusya gibi ülkelerden silah satın almıştır.[6] Ancak artık bu paternin değişeceği öngörülebilir. Esasen GKRY ile ABD arasındaki İkili Savunma İşbirliği Anlaşması’nın da buna yönelik olduğu düşünülmektedir. Yani ABD, GKRY’ye silah satmak için zemini hazırlamaktadır.
Washington yönetiminin GKRY’ye silah satması, zaten gergin olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti(KKTC)-GKRY ilişkilerinin daha da gerilmesine ve bunun da ötesinde adanın garantör ülkeleri olan Yunanistan ve Türkiye’nin diplomatik olarak karşı karşıya gelmelerine neden olabilir. Günümüze kadar ABD’nin askeri ve siyasal olarak hem GKRY hem de Yunanistan’la daha yakın işbirliği kurduğu görülmüş; ancak mesele, Türkiye-KKTC ve Yunanistan-GKRY ilişkilerine geldiğinde ABD tarafsız görünmeye çalışmış ve yetkililer tarafından yapılan açıklamalarda “bölgede barışın tesisinin” öncelikli olduğunu vurgulayan ifadeler öne çıkmıştır. Ancak özellikle 2022 yılında atılan adımlardan Washington’un tıpkı Yunanistan’ı olduğu gibi GKRY’yi de bir üs haline getirmeye çabaladığı açıkça görülmektedir.
Eğer ABD bu planı gerçekleştirirse, Kıbrıs Adası’ndaki siyasi dengelerin yanı sıra tüm Doğu Akdeniz; hatta Ortadoğu ülkelerinin bundan etkileneceği öne sürülebilir. ABD’nin bu bölgeyi deniz ve hava kuvvetleriyle donatması, bölgede aktif olan; ancak Ukrayna’daki savaştan ötürü faaliyetlerini bir müddet asgari seviyeye indirgemiş bulunan Rusya’yı ABD’yle karşı karşıya getirebilir.
Doğu Akdeniz özelinde bakıldığında ise Avrupalı güçlerin ABD’yle nasıl bir yol izleyeceği de irdelenmesi gereken bir husustur. Bilindiği üzere, geçmişten beri bu bölgede etki sahibi olmaya çalışan Fransa ve İtalya, arama-kurtarma faaliyetleri ve askeri tatbikatlar yapmak suretiyle bölgede etkin güçler olmuşlardır. Lakin bölgede ABD’nin gözetimi altında faaliyet göstermişlerdir. Ancak GKRY, Washington tarafından silahlandırılırsa, bu sadece gözetimle kalmayacak, Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü (NATO) ülkeleri bu bölgede daha baskın bir şekilde hareket edecektir.
ABD gibi, coğrafi olarak bölgeyle doğrudan ilintili olmayan; fakat tarihsel ve politik nedenlerden dolayı bölgede varlığını sürdüren veya sürdürmeye çalışan bir diğer ülke İngiltere’dir. Bilindiği üzere, İngiltere’nin GKRY’nin Limassol kentinde bir hava üssü bulunmaktadır. Hatta İngiltere’nin söz konusu hava üssünü Romanya’nın havalimanlarına geçiş için bir köprü olarak kullandığına dair haberler basında yer almıştır.[7] Ancak Londra yönetimi, bu süreçte hiçbir zaman GKRY’deki hava üssünü Ukrayna’ya yardım sağlamak için doğrudan kullanmamıştır. Bunun nedeni olarak GKRY Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis’in Ukrayna’ya askeri yardım konusuna olumsuz cevap vermesi gösterilebilir.[8]
İngiltere ve ABD mevcut koşullarda iyi birer müttefik olarak ortaya çıksalar da taraflar arasında üstü kapalı bir rekabet vardır. Bu rekabet, ABD’nin nüfuz alanının bulunduğu yerlerde İngiltere’nin ABD’yi yalnız bırakmama çabasından anlaşılmaktadır. 2022 yılında iç siyasetteki karışıklık ve istikrarsızlığa rağmen İngiltere, Ukrayna, Asya-Pasifik ve pek çok diğer bölgede ABD’yi takip etmiş, nüfuz alanı oluşturmaktan geri kalmamaya çalışmıştır. Dolayısıyla şayet ABD, GKRY’yle tam anlamıyla bir askeri ittifak içerisine girerse, Birleşik Krallık da GKRY’de var olan hava üslerinden yararlanarak bu bölgedeki etkisini sürdürmeye çalışabilir.
Özetle, 2018 yılında ABD-GKRY hattında başlayan askeri gelişmeler, 2023 senesinde somut bir zemine oturacak gibi görünmektedir. 2023 yılının ilk günlerinde imzalanan ikili askeri işbirliği mutabakatının yanı sıra GKRY yetkililerinin Washington’la bu tür işbirliklerinin devamının geleceğini ifade eden açıklamalar yapması, akıllara ABD’nin GKRY’ye 30 senedir uyguladığı silah ambargosunun kaldırılmasını getirmiştir. Eğer ki; Washington, bu anlaşmalar doğrultusunda GKRY’yi silahlandırmaya başlarsa, GKRY’nin durumu hiç şüphesiz bir numaralı müttefiki Yunanistan gibi olacaktır. Yani GKRY, Doğu Akdeniz’de ABD’nin bir askeri üssü haline gelecektir. Elbette bu durum, GKRY ile KKTC arasında donmuş bir çözümsüzlük halinde olan Kıbrıs Sorunu’nu alevlendirecek; hatta adadaki silahlanma yarışının artmasına yol açacaktır.
Öte yandan, Doğu Akdeniz’de ve çevre bölgelerde pek çok aktörün var olmaya çalıştığını da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Washington yönetiminin kontrolündeki bölgede askeri olarak varlığını sürdüren İtalya ve Fransa’nın ABD’yle birlikte faaliyetlerini arttıracağını öngörmek mümkündür. Ancak ilerleyen süreçte, bahsi geçen senaryo dahilinde, Rusya ile ABD’nin Ortadoğu’da karşı karşıya gelme durumu söz konusu olabilir. ABD’nin müttefikiymiş gibi görünen; fakat üstü kapalı bir rekabet içerisinde olan İngiltere ise diğer bölgelerde olduğu gibi ABD’yi GKRY’de yalnız bırakmamaya çalışacaktır. Bunu da GKRY’de bulunan İngiliz hava üssüyle yapmaya çalışacaktır.
[1] “Cyprus and US sign first bilateral defense program”, KNEWS, https://knews.kathimerini.com.cy/en/news/cyprus-and-us-sign-first-bilateral-defense-program, (Erişim Tarihi: 11.01.2023).
[2] @chod_cy, “Delighted for the signing of our first ever 🇨🇾-🇺🇸 Bilateral Defence Cooperation Program. A flourishing and mutually reinforcing relation is steadily expanding. More to follow. #StrongerTogether”, Twitter, https://tinyurl.com/4vvk4ktd, (Erişim Tarihi: 11.01.2023).
[3] “H.R.5508-End the Cyprus Arms Embargo Act”, Congress.gov, https://www.congress.gov/bill/115th-congress/house-bill/5508/text?format=txt, (Erişim Tarihi: 11.01.2022).
[4] “US Aircraft Carrier George Bush Arrives on Greek Island of Crete”, Middle East Monitor, https://www.middleeastmonitor.com/20221007-us-aircraft-carrier-george-bush-arrives-on-greek-island-of-crete/, (Erişim Tarihi: 13.01.2023).
[5] Thomas Kissel, “US Gives Extra Military Equipment to Greece”, Greek Reporter, https://greekreporter.com/2022/02/05/us-gives-military-equipment-greece/, (Erişim Tarihi: 13.01.2023).
[6] Emmanuel Fabrian, “Cyprus Set to Buy Iron Dome from Israel-Report”, The Times of Israel, https://www.timesofisrael.com/cyprus-set-to-buy-iron-dome-from-israel-report/, (Erişim Tarihi: 13.01.2023).
[7] “Στρατιωτική ενίσχυση στην Ουκρανία μέσω Βρετανικών Βάσεων Κύπρο και Πακιστάν”, Sigmalive, https://www.sigmalive.com/news/local/1016980/stratiotiki-enisxysi-stin-oukrania-meso-vretanikon-vaseon-kypro-kai-pakistan, (Erişim Tarihi: 13.01.2023)
[8] “Ν. Αναστασιάδης: Δεν θα αποστείλει η Κύπρος οπλισμό στην Ουκρανία”, Euronews, https://gr.euronews.com/2022/10/13/anastasiadis-den-tha-aposteilei-h-kypros-oplismo-sthn-oykrania, (Erişim Tarihi: 13.01.2022).
