Rusya-Ukrayna Savaşı’nın patlak vermesinin ardından başta Avrupa Birliği (AB) ülkeleri olmak üzere pek çok devletin enerji alanında her şeyden önce fosil yakıtlar özelinde Rusya’ya bağımlı oldukları gün yüzüne çıkmıştır. Bulgaristan da bu ülkelerin arasında yer almaktadır. Bununla birlikte Sofya yönetimi, AB’yle beraber hareket etmek için Ukrayna’ya destek olmak adına Rusya’ya birtakım yaptırımlar uygulamış ve sonucunda Moskova yönetimi, Bulgaristan’a yönelik doğalgaz akışını kesmiştir. Dolayısıyla Bulgaristan ile Rusya arasında gerginlikler baş göstermiş ve Sofya, enerji konusunda Rusya’ya olan bağımlılığını ortadan kaldırmak için çeşitli adımlar atmaya başlamıştır.
Bulgaristan’ın coğrafi konumu sayesinde komşu ülkelerle kurduğu boru hattı bağlantıları, fosil yakıtlar bakımından alternatif seçeneklerinin artmasını sağlamıştır. Bu hatlar arasında Güney Gaz Koridoru; yani Trans Anadolu Boru Hattı (TANAP), bu hattın Avrupa’ya uzanan kısmı Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) ve Yunanistan’la yeni açılan Yunanistan-Bulgaristan Enterkonnektörü Projesi gibi enerji hatları yer almaktadır.
Ayrıca ortaya çıkan bir diğer mesele, Bulgaristan’ın Rusya’ya olan enerji bağımlılığının sadece fosil yakıtlarla sınırlı kalmamasıdır. Bulgaristan, doğalgaz ve petrol gibi fosil yakıtların yanı sıra Rusya’dan nükleer yakıt da ithal etmekteydi. Bulgaristan’da devlete ait Kozloduy ve Sofya nükleer reaktörleri, ülkenin elektrik ihtiyacının üçte birini oluşturmakta ve bunun kaynağı da Rusya’dan temin edilmekteydi.[1]
Görüldüğü üzere, Avrupa’nın elektrik sorunu yaşadığı güncel konjonktürde, başta Kozloduy Santrali olmak üzere Sofya’nın söz konusu santrallerde nükleer yakıttan ürettiği elektrik enerjisi azımsanamayacak kadar fazladır. Dolayısıyla bu alanda da Rusya’ya bağımlılık, Bulgaristan için tehlikeli bir durumdur. Zira Moskova yönetiminin daha önce Bulgaristan’a doğalgaz akışını kestiği gibi nükleer güç akışını da engelleme ihtimali vardır.
Buradan hareketle, Bulgaristan’ın Eski Başbakanı Boyko Borisov’un partisi olan Avrupa Gelişimi İçin Vatandaşlar Partisi (GERB), Rusya menşeili olmayan bir kaynaktan nükleer yakıt elde etme prosedürünü hızlandırma önerisini ortaya atmıştır. Parlamentoda bu öneri hoş karşılanmış ve Bulgaristan Ulusal Meclisi, 11 Kasım 2022 tarihinde yapılan oylamada 47’ye karşı 156 oyla Bakanlar Kurulu’na lisans verilmesi ve Rus dışı nükleer yakıt tedarik sözleşmesinin 2024 senesine kadar imzalanması çağrısında bulunmuştur.[2]
Parlamentonun kararına, teklifin ABD’li “Westinghouse Electric Company” adındaki nükleer enerji şirketinin yararı için sunulduğuna inanan Rus yanlısı partiler karşı çıkmıştır. Bunlar; Bulgar Sosyalist Partisi ve Avrupa karşıtı parti olan Vazrazhdane’dir (Diriliş).[3]
Mevzubahis karar, 2022 yılının son günlerinde hayata geçmiş ve Bulgaristan nükleer yakıt kanallarını çeşitlendirmek için ikinci taraflarla anlaşmalar imzalamıştır. Bulgaristan’ın nükleer yakıtına alternatif olabilecek ilk anlaşma, 22 Aralık 2022 tarihinde Westinghouse şirketinin İsveç’te faaliyet gösteren ayağı ile Rus yapımı 1.000 megavatlık “Ünite 6”ya nükleer yakıt tedarik etmek için imzalanmıştır.[4] Bulgaristan Enerji Bakanı Rosen Hristov, mevcut durumda Rusya’dan nükleer yakıt sevkiyatının belirsiz olduğunu ve bu nedenle Westinghouse’la yapılan 10 yıllık yeni sözleşmenin santralin çalışmasının güvence altına alınmasına yardımcı olduğunu söylemiştir.
Ayrıca Hristov, yeni yakıtın 2024 yılının yaz aylarından itibaren kullanılacağını, mevcut yakıt depolarından da o zamana kadar faydalanılabileceğini söylemiştir.[5] Yakıtın söz konusu tarihten itibaren kullanılmasının nedeni, Kozloduy Santrali’nin Rus şirketi TVEL’le o tarihe kadar devam eden bir sözleşmesinin bulunmasıdır.[6] Bunun yanı sıra Westinghouse Şirketi’nin Bulgaristan’a sağlayacağı yakıt farklı olduğu için Bulgaristan Bakanlar Kurulu’nun bu şirketten temin edilecek kaynağa dair prosedürü onaylaması gerekmektedir.
Westinghouse’la yapılan anlaşmanın hemen ardından 30 Aralık 2022 tarihinde Bulgaristan Kozloduy’un “5. Ünite” reaktörüne nükleer yakıt tedarik etmek üzere Fransa merkezli enerji devi Électricité de France S.A.’nın (EDF) yan kuruluşu olan Framatome’la bir anlaşma imzalamıştır.[7] Framatome’un Bulgaristan için pek de yabancı bir kuruluş olmadığı ifade edilebilir. Zira Framatome ile Kozloduy arasındaki işbirliği, 20 sene öncesine dayanmaktadır. 2022 yılının Nisan ayında Framatome, iki şirket arasındaki işbirliğini güçlendirmek için Bulgaristan’da da bir merkez kurmuştur.[8] Dolayısıyla Sofya’nın nükleer yakıtını çeşitlendirme çalışmalarının yaklaşık 20 yıl önce başladığı da söylenebilir.
Bulgaristan’ın nükleer yakıta bu kadar önem vermesinin altında bazı sebepler yatmaktadır. Bunlardan ilki, nükleer yakıt sayesinde elektrik üretiminin büyük ölçüde sağlanması ve hatta Bulgaristan’ın diğer Balkan ülkelerine elektrik sağlayıcısı olmasıdır. Örneğin Sofya yönetimi, 2022 yılında Balkanların en büyük elektrik ihracatçısı ve AB’nin üçüncü net ihracatçısı olmuştur.[9] İkinci olarak istihdam sorunundan dolayı yoğun göç veren Bulgaristan, bunun sonucunda ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu yüzden de nükleer enerji önemli bir gelir kaynağıdır. Üçüncüsü Kozloduy santralinin bir kamu kuruluşu olması da elde edilen kârın doğrudan devlete aktarılmasını sağlamaktadır. Kısacası, nükleer yakıttan sağlanan elektrik enerjisinin Bulgaristan için mühim bir ekonomik kaynak olduğunu söylemek mümkündür.
Neticede Ukrayna Savaşı’nın başlamasının ardından Bulgaristan-Rusya ilişkileri kötüye gitmiş ve AB üyesi olarak Bulgaristan, Rusya’ya uygulanan yaptırımlara katıldığı için doğalgaz kesintisi tehdidiyle yüzleşmiştir. Her ne kadar Bulgaristan, siyasal ve ekonomik bakımdan son yıllarda bütünleşik bir yapı kurmakta zorlansa da konu, enerji ve Rusya olduğunda Bulgaristan’ın yanıtı net olmuştur. Zira Sofya, tüm enerji kaynaklarında Moskova’ya olan bağımlılığını azaltmak için çeşitli adımlar atmıştır. Bu adımların arasında ülkenin elektriğinin önemli bir kısmının sağlandığı nükleer yakıt da yer almaktadır. Bu kapsamda 2022 yılının Nisan ayından itibaren Fransa menşeili Framatome’la ilişkiler güçlendirilmiş ve 2022 senesinin Aralık ayında ABD şirketi Westinghouse’un İsveç ayağı ve Framatome’la anlaşmalar imzalanmıştır. Böylece Rus nükleer yakıt şirketi TVEL’le olan sözleşmenin biteceği 2024 yılından sonrası için de Sofya, nükleer yakıt kaynaklarını garantilemiştir. Bu hamle, Bulgaristan’ın yanı sıra hem Balkan bölgesi hem de AB için enerji kaynakları bağlamında oldukça mühimdir. [10]
[1] “Nuclear Power in Bulgaria”, World Nuclear Association,https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-a-f/bulgaria.aspx, (Erişim Tarihi: 03.01.2023).
[2] “Bulgarian Parliament Votes To Switch From Russian Nuclear Fuel”, Eurasia Review, https://www.eurasiareview.com/11112022-bulgarian-parliament-votes-to-switch-from-russian-nuclear-fuel/, (Erişim Tarihi 03.01.2023).
[3] Krassen Nikolov, “Bulgarian Government Must Urgently Find non-Russian Nuclear Fuel”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/politics/news/bulgarian-government-must-urgently-find-non-russian-nuclear-fuel/, (Erişim Tarihi: 03.01.2023).
[4] “Bulgaria Diversifies Its Nuclear Fuel Supply”, TVP World, https://tvpworld.com/65241975/bulgaria-diversifies-its-nuclear-fuel-supply, (Erişim Tarihi: 03.01.2023).
[5] “Bulgaria Signs Nuclear Fuel Deal with Westinghouse”, Reuters, https://www.reuters.com/business/energy/bulgaria-signs-nuclear-fuel-deal-with-westinghouse-2022-12-22/, (Erişim Tarihi: 03.01.2023).
[6] Aynı yer.
[7] “Bulgaria Signs Deal to End Reliance on Russian Nuclear Fuel Deliveries”, The Moscow Times, https://www.themoscowtimes.com/2022/12/30/bulgaria-signs-deal-to-end-reliance-on-russian-nuclear-fuel-deliveries-a79854, (Erişim Tarihi: 03.01.2023).
[8] “Framatome Announces Launch of Framatome Bulgaria to Support Long-Term Services Contract”, Framatome, https://www.framatome.com/medias/framatome-announces-launch-of-framatome-bulgaria-to-support-long-term-services-contract/, (Erişim Tarihi: 03.01.2023).
[9] “Delays in Restart of Bulgarian Nuclear Facility Following Accident”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/energy-environment/news/delays-in-restart-of-bulgarian-nuclear-facility-following-accident/, (Erişim Tarihi: 04.01.2023).
