11 Kasım 2022 tarihinde Türklerin kültür ve bilim kenti Semerkant’ta, Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) yeni ismiyle ilk zirvesi düzenlenecektir. TDT hem bu ismine hem günümüzdeki kapsamına otuz yıllık çalışmalar sonucunda ulaşmıştır. Kuşkusuz “Su akmış yolunu bulmuş” ve 1990’lı yıllardan itibaren Türk birliği adına pek çok adım atılmıştır.[1] Devletler, 1992 yılından itibaren Türk Dili Konuşan Ülkeler Başkanlar Zirvesi düzenlemişlerdir. 2009 yılında Nahçivan’da Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye tarafından Türk Keneşi (Türk Konseyi) kurulmuştur.
Özbekistan, 2018 yılında üye olurken; 1995 senesinden beri “Daimi Tarafsızlık Statüsü”ne sahip Türkmenistan, Macaristan’la birlikte, teşkilatın gözlemci ülkeleridir. Ayrıca Semerkant Zirvesi’nden sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin de gözlemci ülke olması beklenmektedir.[2]
Toplam nüfusu 150 milyon kişiyi barındıran ve 4,5 milyon m2’lik yüzölçümünü içeren TDT, en temelde bağımsızlıklarını, egemenliklerini ve toprak bütünlüklerini korumaya çalışan, ortak bir tarihe ve kültürel arka plana sahip devletlerin, saldırgan olmayan, müşterek ve güçlü iradelerinin kurumsallaştığı yapı olarak ortaya çıkmaktadır.[3]
Ekonomiden sağlığa, ulaştırmadan enerjiye, eğitimden turizme kadar yirmiden fazla işbirliği alanında faaliyet gösteren teşkilat, dayanışmanın temelini oluşturan ortak tarih, dil ve kültürün güçlendirilmesi ve yeni nesillerin de bu ortak değerler bilinciyle yetiştirilmesi amacıyla ortak tarih, coğrafya ve edebiyat ders kitaplarının hazırlanması ve ortak bir alfabe geliştirilmesi yönündeki hedeflerin gerçekleşmesi için çalışmaktadır.
Türkiye’nin Dönem Başkanlığı yaptığı 2021 yılında birçok önemli gelişme yaşanmıştır. Bu kapsamda Türk Dünyası 2040 Vizyon Belgesi uygulamaya konulmuştur. İstanbul’da düzenlenen zirvede devlet başkanları, teşkilatın gelecek yirmi yılına ilişkin politikasını belirleyecek vizyon belgesini kabul etmiştir. Ana ilkeler ve hedefler belirlenirken; yirmi yıllık belgenin beşer senelik uygulanmasına ilişkin strateji belgesi, Semerkant’taki zirvede kabul edilecektir.
Semerkant Zirvesi’nde liderler, ikili görüşmeler de gerçekleştirecektir. Türk Yatırım Fonu, Türk Ticaret Evleri, enerji güvenliği, gümrük ve yük taşımacılığına ilişkin anlaşmalar da masaya yatırılacaktır. Ayrıca Kazakistan’ın Hazar Geçişli Uluslararası Doğu-Batı Orta Koridoru da dâhil olmak üzere, Türk devletleri arasındaki ekonomik işbirliğini güçlendirmek amacıyla Türkistan’da Türk devletleri için kurulacak ‘TURANSEZ’ projesi konuşulacaktır. Tüm bunlara ek olarak zirvede üye ülkelerin belirlediği adaylar arasından seçilecek kişiye “Ali Şir Nevai Ödülü” verilecektir.
Son dönemde yaşanan gelişmelerin ışığında yeni güç merkezlerinin ortaya çıktığı ve güç dengelerinin ciddi biçimde değiştiği zamanlarda bu devletlerin kendilerini TDT içinde konumlandırmaları jeopolitik açıdan önemli mesajlar verdiklerini göstermektedir. Örneğin gerek Karabağ Sorunu gerek Kıbrıs Meselesi veya Kırgızistan-Tacikistan sınır sorunları ve çatışmaları olsun, TDT üyelerinin birbirine ister askeri ister diplomatik destek vermesi kayda değer bir gelişmedir.
Sonuç olarak yüz yıl önce İsmail Gaspıralı’nın Türk Dünyası için işaret ettiği “Dilde, fikirde, işte birlik!” sözü yol göstererek, Türk Dünyası ve TDT, artık uluslararası kimliğe sahip güçlü bir aktör olarak varlık göstermeye başlamıştır.[4] Hatta Çin’de yayınlanan “Türk Devletleri Teşkilatı” temalı analizlerde dahi, Türk Dünyası için yükselen güç tanımlaması yapılmaktadır. Nitekim 2040 Vizyon Belgesi’ndeki maddeler, Türk Dünyası açısından önemli olmakla beraber siyasi değişimlere de işaret etmektedir. Örneğin Orta Asya-Kafkasya Platformu’nun kurulması teklifi ve Afganistan’a destek verilmesi yönündeki çabalar, Türk Dünyası’nın etkin bir jeopolitik özneye dönüştüğünü teyit etmektedir.[5]
[1] “Dünyanın yükselen gücü: Türk Devletleri Teşkilatı”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/dunya/dunyanin-yukselen-gucu-turk-devletleri-teskilati-644709.html, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[2] “Kalın: KKTC, Türk Devletleri Teşkilatı’na Gözlemci Olarak Katılacak”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/gundem/kalin-kktc-turk-devletleri-teskilatina-gozlemci-olarak-katilacak-721339.html, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[3] “Türk Devletleri Teşkilatı’nın Önemi ve Hedefleri”, Aydınlık, https://www.aydinlik.com.tr/haber/turk-devletleri-teskilatinin-onemi-ve-hedefleri-264346, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[4] Aynı yer.
[5] “Türk Devletleri Nihayet Güçlerini Birleştirebilecek mi?”, Fikir Turu, https://fikirturu.com/jeo-strateji/turk-devletleri-nihayet-guclerini-birlestirebilecek-mi/, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
