Rusya-Ukrayna Savaş’ının yaklaşık yedi aydır devam etmesine rağmen Avrupa, Kiev yönetimine verdiği desteği arttırmak ve Moskova’nın gücünü ve mali kazançlarını azaltmak için tüm seçeneklerini değerlendirmektedir. Bu durum ise enerji politikalarını, Avrupa Birliği (AB) için en kritik konulardan biri haline getirmiştir.
Savaşa tepki olarak Batı ülkelerinin çoğu, Moskova yönetimine benzeri görülmemiş yaptırımlar uygulamaya başlamış ve AB, bir bütün olarak kısmi petrol ambargosu başlatarak Rusya’dan petrol ve petrol ürünleri tedarikini durdurma kararı almıştır. Bu kararın ardından Kremlin, AB için alternatif kaynak bulmanın çok daha zor olacağı doğalgazın tedariğini keserek, enerji kartına başvurmuştur. AB’nin hazırlıksız yakalanmasıyla sonuçlanan bu eylemler, Brüksel’in doğalgaz arzını arttırma ve çeşitlendirme çabalarını hızlandırmasına yol açmıştır.
Avrupa, Rus petrol ve doğalgazına bağımlı olduğu için kendi uyguladığı yaptırımlardan olumsuz etkilenmektedir. Tüm bu nedenlerle oluşan enerji krizi ve artan maliyetler, Avrupa’nın odak noktasını dünyanın 11. petrol ve 9. doğalgaz üreticisi Norveç’e kaydırmıştır.[1] Zira Oslo, 1971 yılında Kuzey Denizi’nde petrol ve doğalgaz üretimi başladığından beri dünya ve Avrupa için en güvenilir tedarikçi olmuştur.
Öte yandan AB ve Norveç, müşterek değerleri içselleştirmiş iki aktör olarak çeşitli konularda işbirliği yapmaktadır. Dolayısıyla Oslo, AB’nin Rus petrol ve gazına olan bağımlılığını azaltmak için yöneldiği diğer alternatiflere göre oldukça avantajlıdır.
Rusya’nın tedarikinin kesilmesiyle oluşan AB enerji arzı açığı, birliğin güvenilir ilişkilere ve enerji ortaklığına sahip olduğu yakın komşusuyla işbirliğini geliştirmesine yol açmıştır. Nitekim Ukrayna Savaşı’nın ardından Norveç, AB’nin en büyük doğalgaz tedarikçisi olarak Rusya’nın yerini almıştır.
İlk olarak AB ve Norveç, artan enerji fiyatlarını dengelemeye yardımcı olmak için kısa ve uzun vadeli ek doğalgaz tedariki sağlamak maksadıyla işbirliği yapma kararı almıştır. Ayrıca uzun vadeli işbirliği kapsamında taraflar, denizaşırı yenilenebilir enerji, hidrojen, karbon yakalama, depolama vee enerji AR-GE’si konularında uzlaşıya varmıştır.[2] Bu kapsamda Norveç Petrol ve Enerji Bakanı Terje Aasland, “Avrupa, satın almayı taahhüt ederse, Norveç de Rus doğalgazının yerini alabilir.”[3] diyerek ülkesinin AB enerji piyasasındaki rolünü artırmaya istekli olduğunu vurgulamıştır. Ardından birlik, Norveç’in petrol ve doğalgazı Avrupa pazarına ulaştırmak için yürüttüğü çalışmaları destekleyeceğini duyurmuştur.
Brüksel’in enerji krizi ve resesyon riskiyle başa çıkmak için hem etkili hem de politik olarak kabul edilebilir önlemler aramasının bir yansıması olarak 6 Ekim 2022 tarihinde Norveç ve AB, Avrupa’nın yüksek doğalgaz fiyatlarını düşürmeyi amaçlayan “ortak araçlar geliştirme” konusunda anlaşmaya varmıştır.[4] Ancak Norveç’le hızlı bir şekilde geliştirilen enerji ortaklığının bazı olumsuz sonuçları da vardır.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle başlayan süreçte başta enerji olmak üzere tüm alanlarındaki şok dalgalarına karşı Batılı ülkelerin yakın ortaklığa ihtiyaç duyduğu açıktır. Ancak arz sıkışıklığının yarattığı yüksek fiyatlar, AB-Norveç dayanışmasını sarsmaya başlamıştır. Çünkü Oslo yönetimi, AB’ye indirimli doğalgaz tedariki noktasında diretmekte ve piyasa koşullarından yararlanarak önemli gelirler elde etmektedir.
Ülkenin petrolden elde ettiği gelirin 2022 yılının ortalarından itibaren rekor kırarak 933 milyar Norveç kronuna (93,7 milyar avro) ulaşması beklenmektedir. Norveç’in devlet kontrolündeki enerji şirketi Equinor’un net kârı ise 2022 yılının ikinci çeyreğinde 2,5 kat artarak 6,8 milyar dolara yükselmiştir. Ayrıca savaştan sonra Oslo’nun 1,1 trilyon dolarlık bir devlet servet fonuna sahip olduğu da kayıtlara geçmiştir.[5] Ukrayna Savaşı’ndan önce, AB’nin doğalgaz talebinin sadece %20’sini karşılayan Norveç’in artan üretim kapasitesiyle birlikte bu yıl birliğe 90 milyar metreküp doğalgaz tedarik etmesi; yani toplam talebin yaklaşık %25’ini karşılaması beklenmektedir.[6]
Rusya’ya yönelik yaptırımların dozunu arttırmak ve Kremlin’in sık sık başvurduğu “doğalgaz kart”ını geçersiz kılmak için Brüksel, tıpkı petrol gibi doğalgaz fiyatlarına da tavan fiyat uygulaması başlatmayı gündeme getirmiştir. Fakat Oslo, fiyat sınırlandırmasına karşı çıkmış ve Norveç Başbakanı Jonas Gahr Støre, Norveç’in doğal gaz tavan fiyatının enerji kriziyle mücadele üzerindeki etkisi konusuna şüpheli yaklaştığını belirtmiştir.[7] Ayrıca Norveç’in indirimli doğalgaz tedarikine yanaşmaması dikkat çekicidir.
Söz konusu gelişmeler sırasında Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki ise Norveç’e petrol ve gaz ihracatından elde ettiği kârı Ukrayna’yla paylaşmayı teklif etmiş ve Oslo’yu Rusya-Ukrayna Savaşı’nı “yağmalamakla” suçlamıştır.[8] Bu suçlamalar, yetkililer tarafından reddedilse de Norveç’in uluslararası arenada uzun yıllardır barışı teşvik eden ve yardım dağıtan imajının “savaş vurguncusu” konumuna evrildiği görülmektedir. Zira elde ettiği büyük karlara ve yardım çağrılarına rağmen Oslo’nun Kiev yönetimine desteğinde büyük bir değişiklik yaşanmamıştır.
Sonuç olarak Norveç, AB’nin sadık bir müttefiki olarak değerlendirilmekte ve Rus doğalgazına alternatif arayışlarında ön plana çıkmaktadır. Ancak bu konunun AB açısından çok kârlı olmadığı da anlaşılmaktadır. Zira Oslo yönetimi fiyat konusunda birliğin beklentilerini karşılamamaktadır. Dolayısıyla ekonomik sıkıntılar nedeniyle büyük bir sınav veren AB-Norveç dayanışmasının bu sınavı kazanıp kazanamayacağını petrol ve doğalgaz ambargolarının uygulanmasının ardından ortaya çıkacak tablo gösterecektir.
[1] “About Energy Norway”, Energi Norge https://www.energinorge.no/om-oss/in-english/, (Erişim Tarihi:12.10.2022).
[2] “Norway to Increase Gas Supply to EU as Russia Deepens Cuts”, Offshore Technology, https://www.offshore-technology.com/news/norway-gas-eu-russia/, (Erişim Tarihi:12.10.2022).
[3] “Norway Claims It can Replace More Russian Gas if Europe Commits to Buying” Upstream, https://www.upstreamonline.com/politics/norway-claims-it-can-replace-more-russian-gas-if-europe-commits-to-buying/2-1-1225254, (Erişim Tarihi:12.10.2022).
[4] “EU and Norway Agree ‘Joint Tools’ to Tackle Europe’s Gas Crisis”, Financial Times, https://www.ft.com/content/5e386cc3-463d-4417-afdf-7c1009bc948b, (Erişim Tarihi:12.10.2022).
[5] “Norway Gas Lifeline For Europe İs The Smart Move”, Reuters, https://www.reuters.com/breakingviews/norway-gas-lifeline-europe-is-smart-move-2022-09-09/, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[6] Aynı yer.
[7] “Norway ‘Skeptical’ about European Gas Price Cap, but Retains Open Attitude: PM”, SP Global, https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/091222-norway-skeptical-about-european-gas-price-cap-but-retains-open-attitude-pm, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
[8] “Polish PM Urges Norway to Share Profits From Oil And Gas with Ukraine”, Frontier Post, https://thefrontierpost.com/polish-pm-urges-norway-to-share-profits-from-oil-and-gas-with-ukraine/, (Erişim Tarihi: 12.10.2022).
