İngiltere Başbakanı Boris Johnson’un istifasının ardından Muhafazakâr Parti’nin (MP) liderini ve ülkenin yeni başbakanını belirlemek üzere yapılan beş turluk oylamanın sonucunda geriye eski Maliye Bakanı Rishi Sunak ve eski Dışişleri Bakanı Liz Truss olmak üzere iki aday kalmıştır. 5 Eylül 2022 tarihine kadar sürecek olan seçim yarışını kazanan kişi, partiye liderlik edecek ve ülkenin başbakanı olacaktır.
Seçim yarışındaki her turda ilk sıralarda yer alan Sunak, parti liderliğine ve başbakanlığa en yakın isim olarak görülmekteydi. Ancak yapılan son anketlerde Truss’un öne geçtiği belirtilmektedir.[1] Her iki isim de istifa etmeden önce Johnson’un kabinesinde yer almaktaydı. Bu sebeple yeni başbakanın dış politikada Johnson’un daha önce çizdiği temel çizgilerden ayrılmayacağı ama verilen mesajların tonunun ve politikaların şiddetinin değişebileceği düşünülmektedir. Her iki adayın da dünya liderleriyle ilişkileri bakımından Johnson kadar başarılı-yetenekli olamayacağı iddia edilmektedir.[2]
En çok merak edilen husus ise Rusya ve Çin’e karşı yeni başbakanın nasıl bir politika izleyeceğidir. Bu ülkelere olan yaklaşımdaki tonlama farklılıkları, ince bir nüans gibi görünse de büyük bir fark yaratabilir. Örneğin Sunak’ın en dikkat çeken yönü, Çin’le ilişkilere daha ılımlı yaklaşmasıdır. Truss ise Çin’le ilişkilerde oldukça sert-çatışmacı bir tutum benimsemektedir. Başbakan adaylarının oy kazanabilmek için dış politikada ve özellikle de Rusya ve Çin’le ilişkiler noktasında somut argümanlar geliştirmeleri beklenmektedir.
Rusya’yla İlişkiler
Hem Sunak hem de Truss, İngiltere kamuoyunda olduğu gibi, Kremlin’e karşı açıkça tavır alsa da Truss’un tutumu daha saldırgandır. Örneğin Sunak, Ukrayna’nın işgali nedeniyle İngiliz firmalara seslenerek onları Rusya’ya yatırım yapmayı bırakmaya çağırmış ama Rusya’da iş yapmayı sürdüren şirketlerden kazanç elde ettiği iddia edilmiştir.[3] Hatta eşinin ortağı olduğu şirketin Rusya’da iş yaptığı öne sürülmüştür. Mevzubahis iddiayı reddeden Sunak, “Gerçekten durumun böyle olduğunu düşünmüyorum. Sorumlu olduğumuz tüm şirketlere, Önemli yaptırımlar getirdik. Bu sayede Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in saldırganlığına karşı çok güçlü mesajlar veriyoruz… Benim o şirketle hiçbir ilgim yok.” demiştir.[4]
Öte yandan Truss, Rusya’ya karşı daha şahin bir tavır takınmaktadır. Hükümetin ülkedeki donmuş Rus varlıklarına el koymasını ve bunların Ukrayna’daki savaş mağdurlarına yeniden dağıtılmasını savunan Truss, aynı zamanda Rusya’nın tüm Ukrayna topraklarından çıkarılması için daha fazla adım atacaklarını söylemiştir.[5]
Çin’le İlişkiler
Sunak’ın Çin’e yaklaşımı, muhtemelen Johnson Hükümeti altında takip ettiği politikaların bir devamı olacaktır. Bu bağlamda sürekli büyüyen ekonomik bağlara odaklanacaktır.[6] Pekin’le “ihtiyatlı ve dengeli” ilişkileri savunan Sunak, daha önce Çin’le ekonomik ilişkilerin fayda getirmediğine yönelik tartışmaların temelsiz olduğunu belirtmiştir. Yani Londra yönetiminin Çin’le ekonomik ilişkileri geliştirmek suretiyle “Altın Çağı” başlatma adımlarını savunmuştur. Çin’e karşı uzlaşmacı bir tavır sergilediği için eleştirilen Sunak, buna konuda “daha sert davranacağına” dair söz vermiş, Pekin’i “küresel güvenliğin bir numaralı tehdidi” şeklinde nitelendirmiştir.[7]
Sunak’ın söz konusu açıklamayı, seçim yarışında Truss’un gerisinde kaldığı için yaptığı düşünülmektedir. Zira Truss, Çin’e karşı sert politikalarıyla bilinmektedir. İddiaya göre, milletvekillerine Başbakan olması halinde Sincan-Uygur meselesiyle ilgili “soykırım” ifadesini kullanacağını söylemiştir.[8]
Bunun yanı sıra G7 Zirvesi esnasında açıklama yapan Truss, Ukrayna’dan ders çıkarılması gerektiğini belirtmiş ve bu doğrultuda İngiltere’nin Çin’in işgal tehdidi altında bulunan Tayvan’a yardım etmek için silah göndermesini önermiştir.[9] Bu bağlamda Truss, NATO’nun Tayvan’ı korumasını savunan bir isimdir.
AB’yle İlişkiler
Adaylar arasındaki tartışmalardan birisi de Brexit’in güvenliği bağlamında Avrupa Birliği’yle (AB) ilişkiler ve AB yasalarının mevzuattan kaldırılması etrafında dönmektedir. Sunak, Başbakan seçilmesi durumunda, İngiliz yasaları içindeki tüm AB kurallarını gözden geçireceklerini belirtirken; Truss, yürürlükte olan yasaları 2023 yılına kadar mevzuattan kaldıracağını duyurmuştur.
Halbuki Truss, 2016 referandumunda İngiltere’nin AB’de kalmasını desteklemiş; ancak Brexit kararı çıkınca farklı söylemler geliştirmiştir. Bu nedenle Sunak, “Eğer Brexit sözünü tutacaksak o zaman Brexit’i gerçekten anlayan, Brexit’e inanan ve Brexit’e oy veren birine ihtiyacımız olacak… Brexit’i güvende tutabilecek tek aday benim.” demiştir.[10]
Burada Sunak’ın yapmak istediği şey, Truss’u zayıf olduğunu düşündüğü noktadan vurmaktır. Yani Truss’un daha önceleri Brexit’e karşı çıktığını hatırlatmaya çalışmaktadır. Bu açığını kapatmak için Truss, şimdi daha sıkı bir Brexit savunucusu gibi görünmeye çabalamaktadır. Bu doğrultuda AB yasalarını tamamen kaldıracağını vadetmektedir. Yani Sunak’ın Çin meselesiyle ilgili sert çıkışlarının benzerini, Truss da Brexit konusunda yapmaktadır.
Öte yandan Truss’un elinin güçlü olduğu bir nokta vardır. O da dış politikadır. Truss, Sunak’ı dünya sahnesinde İngiltere çıkarlarını savunmak için gereken deneyimden yoksun olmakla suçlamaktadır.[11] Bir diğer ifadeyle Truss, Sunak’ın başbakan olması halinde ülkenin küresel çıkarlarını koruyamayacağını öne sürerek onu eleştirmektedir. Ancak Brexit konusunda Sunak’ın elinin daha güçlü olduğu söylenebilir. Diğer taraftan Rusya ve Çin’le ilişkiler noktasında Truss’un önde olduğu aşikardır.
Transatlantik İlişkiler
Johnson sonrası dönemde İngiltere’nin ABD’yle ilişkileri; başbakan adayları Sunak ve Truss’un dış politikada ve özellikle de Rusya ve Çin’le ilişkiler noktasında takınacağı tavra göre şekillenecektir. Her şeyden önce Truss, ABD’nin sıkı bir destekçisidir. Öyle ki; Truss’un Dışişleri Bakanlığı döneminde Londra, dünya siyasetinde “Küresel Britanya” idealine bağlı kalmak kaydıyla Washington’un çıkarlarını yakından takip etmeye başlamıştır.
Hatırlatmak gerekirse Truss, NATO’nun Tayvan’ı savunması gerektiğini söylemiştir. Yani ABD liderliğindeki Çin karşıtı eksene destek verilmesi ve İngiltere’nin Asya-Pasifik’le daha fazla ilgilenmesini savunmaktaydı. Bu durum, Truss’un başbakan olması halinde İngiltere’nin Transatlantik bağlarını güçlendireceğine işaret etmektedir.
Diğer taraftan Sunak, Çin’e son derece pragmatik yaklaşmaktadır. Batı Dünyası’nın Rusya ve Çin’e karşı sessini yükselttiği bir dönemde Sunak’ın bu yaklaşımı, onun elini zayıflatmaktadır. Daha açık bir ifadeyle Sunak’ın başbakanlığı, Anglosakson cephesine ve Transatlantik ilişkilere büyük bir darbe vurabilir. Çin’le ilgili daha önceki açıklamalarında Sunak, “Duygusal olmak yerine daha insancıl yaklaşmalıyız.” ifadelerini kullanmıştır. [12] Batı Dünyası’nın Çin’e karşı daha çatışmacı bir tutum içine girdiği bu dönemde Sunak’ın ihtiyatlı-iyimser tutumu, daha şahin bir tutum benimseyen Truss’un başbakanlık yarışında favori olarak öne geçmesine yol açmaktadır.
Sonuç olarak Sunak veya Truss döneminde uygulanacak dış politika, ufak nüans farklılıklarıyla Johnson döneminin devamı gibi olacaktır. Zira her iki adayın da Rusya ve Çin’e karşı kullandığı mesajların mahiyeti benzerdir. Fakat tonları birbirinden farklıdır. Ancak yumuşak ya da sert söylemler,ince bir nüans farkı gibi görünse de geniş çerçeveden bakıldığında, büyük fark yaratabilir. Örneğin Çin’e karşı yumuşak kalmak, Transatlantik ilişkilerini zayıflatacaktır.Bunun Avrupa-Çin ilişkilerine de olumsuz etkisi olacaktır. İngiltere’den yeterince destek alamayan ABD’nin Asya-Pasifik’te Çin’le mücadelesi de zarar görecektir. Diğer taraftan Çin’e karşı daha çatışmacı bir tutum benimsemek ise uluslararası sistemdeki ABD-İngiltere birlikteliğinin güçlenmesi ve devamında Batı ile Doğu ekseni arasındaki kutuplaşmanın artması anlamına gelecektir.
[1] “Liz Truss Now Leading Rishi Sunak by 24 Points in Race for No 10, Polling of Tory Members Finds”, Independent, https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/liz-truss-rishi-sunak-tory-leadership-poll-b2128498.html, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[2] “The Big Putin and China Question for Rishi Sunak, Liz Truss and Penny Mordaunt”, ITV, https://www.itv.com/news/2022-07-18/the-big-putin-and-china-question-for-sunak-truss-and-mordaunt, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[3] “Liz Truss vs Rishi Sunak: Taxes, Russia, and the Northern Ireland Protocol”, The Quint, https://www.thequint.com/news/world/liz-truss-vs-rishi-sunak-taxes-russia-and-the-northern-ireland-protocol#read-more, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[4] “Ukraine War: Indian Tech Firm Infosys That Rishi Sunak’s Wife Owns Shares in Set to Close Office in Russia”, Sky, https://news.sky.com/story/indian-tech-firm-in-which-sunaks-wife-owns-shares-closing-office-in-russia-12579798, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[5] “Liz Truss vs Rishi Sunak: Taxes, Russia, and the Northern Ireland Protocol”, The Quint, https://www.thequint.com/news/world/liz-truss-vs-rishi-sunak-taxes-russia-and-the-northern-ireland-protocol#read-more, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[6] “Where Does Each Potential Prime Minister stand on China?”, Beijing Britain, https://beijingtobritain.substack.com/p/where-does-each-potential-prime-minister, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[7] ““I’ll Change This On Day 1 As PM”: Rishi Sunak Talks Tough On China”, NDTV, https://www.ndtv.com/world-news/enough-is-enough-rishi-sunak-pledges-to-get-tough-on-china-if-elected-3189999, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[8] “Where Does Each Potential Prime Minister Stand on China?”, Beijing Britain, https://beijingtobritain.substack.com/p/where-does-each-potential-prime-minister, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[9] “Now Liz Truss Says Britain Should Send Weapons to Help Taiwan Amid Fears of an Invasion by China”, Dailymail, https://www.dailymail.co.uk/news/article-10963343/Now-Liz-Truss-says-Britain-send-weapons-help-Taiwan-amid-fears-invasion-China.html, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[10] “İngiltere’nin Başbakan Adayı Sunak’tan Brexit ve Göç Çıkışı”, Habertürk, https://www.haberturk.com/ingiltere-nin-basbakan-adayi-sunak-tan-brexit-ve-goc-cikisi-3479651, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[11] “Rishi and Liz go to war over China”, DailyMail, https://www.dailymail.co.uk/news/article-11044367/Rishi-Sunak-attacks-Liz-Truss-Beijing-camp-hits-accusing-soft-China.html, (Erişim Tarihi: 25.07.2022).
[12] “Rishi Sunak is “Best Described as Realpolitik.”, Twitter, https://twitter.com/melissakchan/status/1547854306384105472?s=20&t=B-bDnz9LxwY0YMNPJpM6BQ, (Erişim Tarihi: 20.07.2022).
