2013 yılı itibariyle başlatılan Kuşak ve Yol Girişimi’nin ardından Çin’in Avrasya ana karasındaki etkinliğinin genişlediği söylenebilir. Özellikle Doğu Avrupa ve Güney Kafkasya ülkeleriyle altyapı finansmanı, iç güvenlik ve savunma alanında yapılan işbirlikleri önemli ölçüde artmıştır.
Her ne kadar Güney Kafkasya ülkeleri, Çin açısından uluslararası düzeyde öncelikli ortaklar olarak değerlendirilmeseler de yine de Pekin’in Avrasya’daki uzun vadeli projelerinde önemli yer tutmaktadırlar. Çin, tüm Avrasya’da Amerikan etkisini dengelemek için harekete geçmiş bulunmaktadır. Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ise Çin’i Rusya ve Batı’ya alternatif olarak değerlendirmektedirler.
Henüz bölgede kritik bir oyuncu olmasa da Pekin, bölge ülkeleriyle ilişkilerini onların iç işlerine karışmadan geliştirmektedir. Bu da her üç ülkenin Kuzey Atlantik İttifakı ve Rusya’nın bölgedeki tarihi çekişmelerinden yorulmuş olduğunu yansıtmaktadır. Çin’in toprak bütünlüğü konularında tutarlı savunmaları, ilişkilerin derinleşmesini etkilemektedir.
Bu bağlamda özellikle Gürcistan’la olan ilişkiler dikkat çekmektedir. Ülke resmi olarak hala Avrupa Birliği (AB) ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün (NATO) bir parçası olmak istese de Rusya ve Çin de dahil olmak üzere diğer aktörlerle de ilişkilerini geliştirmektedir.
Tiflis yönetimi, 2023 yılının Haziran ayında Pekin’le ilişkilerini stratejik ortaklık seviyesine çıkarmıştır. Bu, ticaret, altyapı, siyasi katılım ve eğitim alanlarında ikili işbirliğini geliştirmeyi amaçlayan bir adım olmuştur. Gürcistan, bölgesel ve uluslararası konularda Çin’le işbirliğini genişletme ve Kuşak ve Yol Girişimi ile Küresel Güvenlik Girişimini destekleme sözü vermiştir.[1]
Ardından Gürcistan yüzyılın inşaat projesi olan Anaklia Derin Deniz Limanı Projesi’ni yeniden canlandırma kararı almıştır. 2024 yılının Mayıs ayı sonunda projenin inşası için yatırımcı arayışıyla başlatılan ihaleyi Çinli bir konsorsiyum olan “China Communication Construction LTD” kazanmıştır. Böylece Gürcistan devleti hisselerin %51’ine sahip olacak, Çinli yatırımcılar hisselerin %49’unu alacaktır. Limanın inşası tamamlanırsa Gürcistan, Çin’in yeni lojistik girişimlerine katılmasını sağlayacak okyanusa giden konteyner gemilerini kabul edebilecektir.
Anlaşılan o ki Çin’in Güney Kafkasya’ya açılımı kademeli bir şekilde gerçekleşmektedir. Bu adımlar, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) tepkisine neden olmakta ve Tiflis yönetimi üzerindeki Batı baskısı artmaktadır. Bu baskılar, Gürcistan’ın objektif karar almasını zorlaştırmakta ve iç siyasette tartışmalara neden olmaktadır. Özellikle Anaklia Derin Deniz Limanı Projesi jeopolitik başarısızlık ve Batı’dan uzaklaşan dev bir adım olarak değerlendirilmektedir.
Ülkede “Yabancı Etkinin Şeffaflığı” yasa tasarısına ilişkin itirazlar devam ederken, hükümetin yeni müttefik tercihleri, muhalefet tarafından “Batı’dan uzaklaşmak” gibi algılanmaktadır. Gürcistan’ın Batılı ülkelerle ilişkileri özellikle bahsi geçen yasayla ilgili hararetli tartışmalar sırasında belirginleşmeye başlamıştır.
Gürcistan Başbakan Yardımcısı Levan Davitaşvili, 17 Haziran 2024 tarihinde yaptığı açıklamada, ülkenin potansiyelini arttıracak ve devlet çıkarlarını koruyacak Poti Liman Projesi ve Anaklia Limanı’nın hayata geçirileceğinden emin olduğunu belirtmiştir. Davitaşvili, Gürcistan’da liman altyapısının geliştirilmesinin gerekli olduğunu, ancak bunun devletin çıkarları doğrultusunda yapılması gerektiğini vurgulamıştır.
Görünen o ki Gürcistan bir taraftan ülkenin çıkarları yönünde hareket ederken, diğer taraftan Rusya ve Batı ekseninden çıkmaya çalışmaktadır. Rusya’nın Gürcistan’ı hala “arka bahçesi” olarak görmesi, Batı’nın ise toprak bütünlüğü gibi hassas konularda objektif destek sağlamaması, Gürcistan’ın geleceği konusunda dikkatli ve kararlı adımlar atmasına yol açmıştır.
1990’lı yıllardan bu yana Batı ve Rusya ekseninde çeşitli gerginlikler ve trajedilerden edinilen tecrübeler, bugün ülkenin küresel süreçleri ve dünyanın ekonomik durumunu dikkate alarak yeni veya alternatif bir yol çizmesini gerektirmektedir. Gürcistan, ticaret koridorları ve enerji hatlarının kontrolü için savaşlar verilen bir dünya düzeninde kendine stratejik işlevsellik kazanmak için çaba harcamaktadır. Böyle bir konfigürasyonda da Tiflis tarafsız konumunu koruyarak ülkenin yeniden büyük güçler tarafından poligon olarak kullanılmasının önüne geçebilir.
Çin’in AB’yle ilişkilerine gelince; bu, Rusya-Avrupa ilişkilerinden ciddi şekilde farklılık göstermektedir. Avrupa hem ticaret ortağı hem de teknoloji kaynağı olarak Çin açısından ciddi önem taşımaktadır. Aynı zamanda Çin, ekonomik dayanıklılığı ve büyük iç pazarı nedeniyle Avrupalı şirketler için de önemli pazar olmaya devam etmekte ve küresel ölçekte rekabetçi kalabilmeleri için hayati önem taşımaktadır.
Diğer taraftan Çin, doğu-batı karayollarını ve demiryollarını geliştirerek ve Orta Asya’yı Rusya’yı bypass ederek AB’ye karadan bağlamak için çabalamaktadır. Böylece Pekin, geleneksel bağlantı yollarını çeşitlendirmekte ve modernize etmektedir.
Sonuç olarak Pekin açısından Güney Kafkasya ülkeleriyle ilişkilerin jeopolitik getirileri, ekonomik getirilerden daha mühim görünmektedir. Bir taraftan Kafkasya’da dış politikanın çeşitlendirilmesine yönelik talebin belirginleşmesi, diğer taraftan da bölgenin iç sorunlarına karışmaması, Çin’i bölge ülkeleri açısından cazip bir partnere dönüştürmektedir.
[1] “Поворот на запад: Китай в Черном море”, Anhor, https://anhor.uz/vzglyad-iznutri/black-sea/, (Erişim Tarihi: 28.06.2024).
